Thảo luận về một số vấn đề còn ý kiến khác nhau Dự án Luật Cư trú (sửa đổi), đa số các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, trước yêu cầu trong công tác quản lý nhà nước về cư trú trong tình hình mới, bảo đảm an ninh, trật tự, bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công dân và chủ trương đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân liên quan đến quản lý dân cư, cần thiết thay đổi phương thức quản lý cư trú mới. Đặc biệt, chú trọng ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến vào đăng ký, quản lý cư trú, nhằm tạo hành lang pháp lý bảo đảm tốt hơn việc thực hiện quyền tự do cư trú của công dân, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho công dân thực hiện quyền tự do cư trú.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng, việc đổi mới phương thức quản lý cư trú của công dân từ cách thức thủ công, truyền thống bằng Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú và các tàng thư văn bản sang quản lý bằng số hóa, có kết nối thông suốt giữa các cơ quan đăng ký, quản lý cư trú trên cả nước thông qua Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú và số định danh cá nhân là hoàn toàn phù hợp với xu thế hiện đại hóa phương thức quản lý nhà nước, ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số và xây dựng Chính phủ điện tử. Việc áp dụng phương thức quản lý mới vừa bảo đảm thuận lợi cho công dân trong việc thực hiện tốt hơn quyền, vừa nâng cao hiệu quả của công tác quản lý nhà nước, đơn giản hóa các thủ tục hành chính, giảm chi phí giao dịch.
Phó Chủ tịch thường trựcQuốc hội Tòng Thị Phóng phát biểu tại Phiên họp
Đánh giá cao việc Chính phủ, Bộ Công an cùng các cơ quan liên quan đã thể hiện quyết tâm rất cao, có nhiều văn bản chỉ đạo và hành động quyết liệt phấn đấu hoàn thành việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng khẳng định, việc thay đổi phương thức quản lý dân cư phải trên tinh thần tạo điều kiện thông thoáng, thuận lợi cho người dân về chỗ ở, đảm bảo điều kiện sinh sống của người dân, nhất là đảm bảo quyền được học tập, quản lý nơi ở hợp pháp, thực hiện các chính sách cứu trợ, chính sách an sinh xã hội cho người dân. Do đó, Chính phủ cần tập trung chỉ đạo, bố trí đủ nguồn lực để tổ chức triển khai có hiệu quả, đúng tiến độ đã nêu trong dự thảo Luật, theo hướng giảm tối đa thủ tục hành chính rườm rà cho người dân.
Hoan nghênh Bộ Công an có quan điểm, tư tưởng mới, mạnh mẽ trong cải cách thủ tục hành chính về quản lý dân cư, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nêu thực tế hầu hết các nước trên thế giới không còn sử dụng quản lý dân cư bằng hộ khẩu mà quản lý dân cư bằng số định danh cá nhân, căn cước công dân trong đó bao gồm tất cả các số liệu về cá nhân để quản lý tốt hơn.
Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, quyền tự do cư trú, tự do đi lại đã được Hiến pháp quy định, trong khi công tác quản lý dân cư bằng sổ hộ khẩu, sổ tạm trú đã quá lạc hậu nên việc xây dựng cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia là cần thiết và cũng cần liên tục đổi mới, cập nhật, ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý dân cư.
Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý khoảng 30 thủ tục hành chính có liên quan đến sổ hộ khẩu thì cần được rà soát, bởi đây là những thủ tục do chúng ta định ra nhưng thời điểm này lạc hậu thì cần được loại bỏ, cải cách, đổi mới cho phù hợp với yêu cầu mới. Việc đề ra các quy định như tạm trú, tạm vắng nhưng trên thực tế không quản lý được. Vì vậy, cần thay đổi theo hướng cái gì tiến bộ, hiện đại, thuận tiện cho nhân dân thì cần làm và phải làm sớm, không được luyến tiếc những thủ tục hành chính quá rườm rà.
Ủng hộ quan điểm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý dân cư, Trưởng ban Công tác đại biểu Trần Văn Túy nhấn mạnh khi chuyển đổi phương thức quản lý dân cư thì Bộ Công an cần có phương án quản lý chặt chẽ nhưng cũng cần tạo điều kiện thông thoáng, cởi mở cho công dân, đúng với tinh thần của Hiến pháp năm 2013. Trưởng ban Công tác đại biểu Trần Văn Túyđề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội ủng hộ tư duy mới này. Bởi hiện nay, cuộc cách mạng công nghệ đang phát triển mạnh mẽ, thế giới đang vận động theo quy luật này nên công tác quản lý cũng phải đáp ứng yêu cầu này. Trưởng ban Công tác đại biểu cũng cho rằng, việc quản lý dân cư ứng dụng công nghệ thông tin hoàn toàn có thể thực hiện được, chỉ cần đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, đào tạo nhân lực.
Về thời điểm có hiệu lực pháp luật và quy định chuyển tiếp chuyển đổi phương thức quản lý dân cư quy định tại Điều 39 và Điều 40 của dự thảo Luật Cư trú (sửa đổi) còn có ý kiến khác nhau giữa thường trực Ủy ban Pháp luật và cơ quan soạn thảo.
Một số ý kiến Thường trực Ủy ban Pháp luật băn khoăn về tính khả thi của lộ trình chuyển đổi phương thức quản lý dân cư và cho rằng quy định thời điểm có hiệu lực của Luật là từ ngày 01/7/2021 là không đủ thời gian để bảo đảm các cơ sở dữ liệu liên quan có thể hoàn thiện và vận hành ngay được trên thực tế. Bởi theo kết quả khảo sát của Thường trực Ủy ban Pháp luật thì đến nay vẫn còn một số địa phương chưa thu thập đủ phiếu thông tin về dân cư; một số phiếu đã thu thập nhưng còn sai sót, thiếu thông tin, hoặc chưa đạt yêu cầu; việc trang bị máy tính, cơ sở vật chất, tập huấn nghiệp vụ cho Công an cấp xã để thực hiện nhiệm vụ còn nhiều hạn chế...
Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị bổ sung vào dự thảo Luật quy định một thời kỳ chuyển tiếp, cho phép cơ quan nhà nước và người dân được sử dụng đồng thời cả thông tin, dữ liệu điện tử trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú và giấy tờ, tài liệu chứng minh nơi cư trú (bao gồm cả Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú đã được cấp) trong các giao dịch hành chính, dân sự, nhất là tại những nơi chưa đáp ứng được hạ tầng kết nối với các cơ sở dữ liệu nói trên cho đến hết ngày 31/12/2025 – là thời điểm Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đã được hoàn thiện.
Theo kết quả rà soát sơ bộ của Thường trực Ủy ban Pháp luật, hiện có gần 30 thủ tục hành chính ở cấp bộ và hàng chục thủ tục ở các cấp chính quyền địa phương đang yêu cầu xuất trình Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú và các giấy tờ chứng minh nơi cư trú. Trong khi đó, một số điều kiện kỹ thuật bảo đảm việc kết nối, khai thác, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ sở dữ liệu quốc gia chuyên ngành với cơ quan, Bộ, ngành, địa phương vẫn đang trong quá trình xây dựng, hoàn thiện và phải cần một thời gian nữa mới có thể hoàn thành. Do đó, một số ý kiến lo ngại nếu bỏ ngay Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú trong khi các cơ quan chưa sẵn sàng cho việc kết nối, chia sẻ, truy cập trực tuyến Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để xác định thông tin về nơi cư trú của công dân thì sẽ gây xáo trộn lớn đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, gây khó khăn, phiền phức cho người dân khi thực hiện thủ tục hành chính và các giao dịch dân sự khác.
Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Nguyễn Hồng Thanh góp ý Dự án Luật Cư trú (sửa đổi)
Cùng quan điểm này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Hồng Thanh băn khoăn về con số gần 30% thủ tục hành chính liên quan đến xác nhận nơi cư trú. Nếu thời điểm 01/7/2021 chưa chuẩn bị đủ các điều kiện cần thiết như điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị nhân lực… thì việc bỏ sổ hộ khẩu, sổ tạm trú sẽ xảy ra những vướng mắc trong quá trình thực hiện quản lý dân cư. Do vậy, Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ và cơ quan khác có liên quan cần rà soát các văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền ban hành có nội dung quy định liên quan đến Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú để hạn chế các thủ tục hành chính có yêu cầu xuất trình giấy tờ xác nhận về cư trú và sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với quy định tại Điều 40 của dự thảo Luật.
Cho ý kiến về vấn đề này, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho rằng nếu quy định hiệu lực luật này là 01/7/2021 nhưng thời điểm chuyển tiếp là 31/12/2025, tức là sau 5 năm thì mới bỏ việc sử dụng sổ hộ khẩu, tạm trú, quy định như vậy lại không phù hợp. Vì thực tế bản chất là chỉ thay phương thức quản lý bằng phương pháp hiện hành (sổ hộ khẩu, sổ tạm trú) chuyển sang phương pháp mới (số định danh cá nhân, cơ sở dữ liệu dân cư về cư trú). Mục tiêu cuối cùng là giảm thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho người dân, đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước, nếu kéo dài thời gian chuyển tiếp thì không phù hợp. Vấn đề đặt ra là Chính phủ, Bộ Công an, chính quyền địa phương các cấp cần có các biện pháp chỉ đạo, tổ chức quyết liệt để xây dựng số định danh cá nhân, cơ sở dữ liệu dân cư. Chính phủ và Bộ Công an cần sớm hoàn thành việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú và cấp đầy đủ số định danh cá nhân cho mọi công dân. Bên cạnh đó, Các cơ quan đăng ký cư trú phải được trang bị đủ máy móc, thiết bị, hạ tầng mạng và có cán bộ, chiến sĩ đủ năng lực để thực hiện việc cập nhật, quản lý, xử lý thông tin về cư trú trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú.
Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm giải trình về tiến độ xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư phục vụ công tác quản lý cư trú
Giải trình về các nội dung còn băn khoăn về việc khi Luật Cư trú (sửa đổi) có hiệu lực vào ngày 01/7/2021 thì chưa giải quyết được các giao dịch dân sự liên quan đến hộ khẩu, thay mặt ban soạn thảo, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm đề nghị giữ nguyên như phương án Chính phủ trình là Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2021. Theo đó, thời gian tới Bộ Công an sẽ đưa vào vận hành chính thức Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư từ ngày 1/7/2021 và đáp ứng được yêu cầu quản lý cư trú đối với công dân.
“Thủ tướng đã có Chỉ thị về việc tăng cường phối hợp triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; trong đó đã chỉ thị các bộ, ngành, địa phương căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao, khẩn trương xác định nhu cầu, mức độ khai thác thông tin dân cư trong cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và chuẩn bị các điều kiện cần thiết phục vụ việc kết nối, chia sẻ thông tin giữa cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư với các cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành; khi xây dựng các dự án, nhiệm vụ có tổ chức thu thập thông tin cơ bản về công dân cần trao đổi, thống nhất với Bộ Công an để tránh đầu tư trùng lặp, lãng phí”, Bộ trưởng Tô Lâm cho biết.
Bộ Công an cũng cho biết sẽ đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông sớm hoàn thành việc xây dựng mã định danh điện tử và chuẩn bị các điều kiện khác phục vụ việc kết nối, chia sẻ thông tin; trong đó, có Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư do Bộ Công an đang xây dựng theo tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ./.