Cùng dự phiên họp có các Phó Chủ tịch Quốc hội, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại diện Thường trực Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, các Ban thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Về phía khách mời có, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái, đại diện lãnh đạo Bộ Công an, Ban Dân vận Trung ương, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tư pháp, Bộ Xây dựng, Thanh tra Chính phủ, Văn phòng Chính phủ, Văn phòng Trung ương Đảng, Kiểm toán Nhà nước.
Tại phiên họp, các đại biểu nghe Trưởng Ban Dân nguyện Dương Thanh Bình - Phó Trưởng Đoàn thường trực Đoàn giám sát trình bày báo cáo của Đoàn giám sát và xem phim về kết quả giám sát.
Trình bày Báo cáo kết quả giám sát về chuyên đề “Việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo từ ngày 01/7/2016 đến ngày 01/7/2021”, Trưởng Ban Dân nguyện Dương Thanh Bình - Phó Trưởng Đoàn thường trực Đoàn giám sát cho biết qua giám sát nổi lên một số vấn đề.
Khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực hành chính giảm, trong lĩnh vực tư pháp tăng
Trưởng ban Dân nguyện Dương Thanh Bình nêu rõ, về tình hình khiếu nại, tố cáo. Từ 01/7/2016 đến 01/7/2021 là giai đoạn cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, tình hình khiếu nại, tố cáo cũng diễn biến phức tạp, nhất là khi đời sống của người dân ngày càng được nâng lên, nhận thức pháp luật của người dân có những chuyển biến rõ rệt. Số vụ việc khiếu nại, tố cáo về hành chính có xu hưởng giảm trong một số năm gần đây nhưng số vụ việc thuộc lĩnh vực tư pháp có xu hướng tiếp tục tăng, nhất là án hành chính, dân sự - kinh tế.
Trưởng ban Dân nguyện Dương Thanh Bình trình bày báo cáo kết quả giám sát
Các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp chủ yếu liên quan đến việc thu hồi đất để thực hiện dự án phát triển kinh tế xã hội được thực hiện trước thời điểm Luật đất đai 2013 có hiệu lực; chuyển đổi mô hình chợ, thực hiện dự án công viên nghĩa trang, Khu xử lý rác thải tập trung...
Nguyên nhân của tình hình khiếu nại, tố cáo trên là do quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nhiều mối quan hệ phát sinh, đan xen và diễn biến nhanh, việc điều chỉnh bằng văn bản pháp luật và công tác quản lý Nhà nước chưa theo kịp thực tiễn, nhất là trong các lĩnh vực đất đai, môi trường, đầu tư, xây dựng, y tế, giáo dục,…
Dự báo khiếu nại, tố cáo hành chính liên quan đến việc thu hồi đất tiếp tục là một điểm nóng
Qua làm việc với các cơ quan, Đoàn giám sát dự báo tình hình khiếu nại, tố cáo trong thời gian tới vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, cụ thể về lĩnh vực như: Khiếu nại, tố cáo hành chính liên quan đến việc thu hồi đất tiếp tục là một điểm nóng, nhất là ở các địa phương đẩy mạnh thực hiện các dự án đầu tư công lớn, các dự án phát triển kinh tế - xã hội và tập trung ở các địa phương có tốc độ đô thị hóa cao, có nhiều dự án phải thu hồi, bồi thường đất;
Khiếu nại, tố cáo, tranh chấp liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp, kinh doanh bất động sản đối với các dự án bất động sản du lịch, nhà ở thương mại tiếp tục diễn biến phức tạp do các quy định của pháp luật liên quan đến các lĩnh vực này chưa thực sự đồng bộ, tiềm ẩn nhiều rủi ro dẫn đến tranh chấp;
Các đại biểu, khách mời tham dự phiên họp
Khiếu nại, tố cáo liên quan đến lĩnh vực môi trường tiếp tục gia tăng, nhất là đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh có sử dụng nguyên vật liệu, khí thải, chất thải gây ô nhiễm môi trường gần khu dân cư sinh sống.
Khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tư pháp tiếp tục diễn biến phức tạp, nhất là trong lĩnh vực hành chính, việc xem xét đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm đòi hỏi các cấp, các ngành cần quan tâm hoàn thiện thể chế và tổ chức, bộ máy góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan tư pháp.
Việc tiếp nhận, thụ lý giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân về cơ bản đúng quy định của pháp luật
Về việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân, Trưởng Ban Dân nguyện Dương Thanh Bình cho biết, các cấp, các ngành triển khai đồng bộ, có hiệu quả, chất lượng công tác tiếp công dân ngày càng chuyển biến rõ rệt. Tuy nhiên vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như: việc tiếp công dân định kỳ của người đứng đầu cơ quan hành chính các cấp vẫn chưa được quan tâm đúng mức và thực hiện đầy đủ theo quy định của luật; việc quy định tiếp công dân thường xuyên của một số cơ quan Nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập chưa phù hợp và chưa đảm bảo khả thi trong thực tiễn; việc phối hợp trong công tác tiếp công dân giữa cơ quan Tòa án, Viện kiểm sát với các cơ quan hành chính các cấp chưa được thường xuyên, hiệu quả chưa cao.
Nguyên nhân chủ yếu được Đoàn giám sát chỉ ra của những tồn tại, hạn chế trên là do trách nhiệm tiếp công dân của một số cán bộ, công chức, người đứng đầu cơ quan, đơn vị chưa cao, còn có biểu hiện đùn đẩy, né tránh, ngại tiếp dân; biên chế, trình độ chuyên môn, năng lực và kinh nghiệm của một số cán bộ làm công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại còn hạn chế.
Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương điều hành phiên họp
Về việc thực hiện giải quyết khiếu nại, tố cáo, theo Trưởng Ban Dân nguyện Dương Thanh Bình, việc tiếp nhận, thụ lý giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân về cơ bản được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục và thẩm quyền theo quy định của pháp luật; nhiều vụ việc gây bức xúc trong nhân dân, dư luận quan tâm đã được giải quyết kịp thời, nghiêm minh, khách quan, thấu tình, đạt lý, đúng quy định của pháp luật và đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân.
Bên cạnh kết quả đạt được, việc tiếp nhận, xử lý đơn thư còn hạn chế, vẫn còn có sự nhầm lẫn trong việc phân loại đơn, giữa đơn khiếu nại, tố cáo với đơn kiến nghị, phản ánh; đơn tố cáo hành chính với đơn tố giác tội phạm; chất lượng công tác thẩm tra, xác minh trong quá trình giải quyết, nhất là lần đầu của cấp huyện có nơi còn làm chưa tốt, có sai sót nên nhiều vụ việc phải giải quyết nhiều lần; chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm phối hợp trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Trưởng Ban Dân nguyện Dương Thanh Bình cho biết, qua tổng hợp số liệu số đơn kiến nghị, phản ánh gửi đến các cơ quan nhà nước, gấp 04 lần số đơn khiếu nại, gấp 09 lần số đơn tố cáo nhưng chưa được quan tâm giải quyết, trả lời; thống kê, báo cáo kết quả xử lý chưa đầy đủ. Nguyên nhân chính là do bên cạnh pháp luật quy định về trách nhiệm giải quyết, trả lời đơn kiến nghị, phản ánh chưa được quy định cụ thể, thống nhất và riêng biệt tại một văn bản; trách nhiệm ở một số bộ ngành, địa phương là chưa đầy đủ.
Còn một số hạn chế trong giải quyết vụ án hành chính
Theo báo cáo của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, trong thời gian qua các vụ án hành chính có xu hướng tăng về số lượng và tính chất phức tạp, đối tượng khởi kiện ngày càng đa dạng thuộc nhiều lĩnh vực quản lý nhà nước. Qua giám sát nhận thấy tiến độ giải quyết một số vụ án hành chính còn chậm; tỷ lệ giải quyết chưa cao; vẫn còn một số bản án bị sửa, hủy do nguyên nhân chủ quan thuộc trách nhiệm của thẩm phán; việc tham gia tố tụng của người đại diện theo pháp luật của người bị kiện đôi khi chưa kịp thời, chưa đầy đủ gây ảnh hưởng đến tiến độ xét xử vụ án. Nguyên nhân chủ yếu của tồn tại, hạn chế trên là do các vụ án hành chính chủ yếu liên quan đến đất đai và là những vụ án khó, phức tạp; nhiều vụ án các đương sự không hợp tác; một số cơ quan, tổ chức chưa thực sự quan tâm đến công tác phối hợp với Toà án.
Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tham dự phiên họp
Trong thực hiện kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp được ngành Kiểm sát quan tâm, chú trọng. Tuy nhiên việc thực hiện kiểm tra quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp chưa đáp ứng yêu cầu; số vụ việc Viện kiểm sát các cấp phát hiện vi phạm để ban hành kiến nghị còn thấp, phần lớn mới dừng lại ở việc phát hiện những vi phạm về hình thức giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Về việc thực hiện rà soát lại việc giải quyết đối với các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp, kéo dài thuộc lĩnh vực hành chính, Trưởng Ban Dân nguyện cho biết, qua giám sát cho thấy việc rà soát, lập danh sách vụ việc phức tạp, kéo dài ở một số địa phương còn thiếu tính chủ động, mang tính cảm tính, cá biệt còn có biểu hiện né tránh không lập danh sách tự rà soát, chưa chủ động, tích cực trong việc rà soát; chất lượng, hiệu quả hoạt động rà soát chưa cao.
Quyết tâm chính trị của người đứng đầu địa phương trong việc giải quyết các vụ việc đông người, phức tạp, kéo dài chưa cao, có biểu hiện trông chờ vào các cơ quan Trung ương. Có vụ việc đã được kiểm tra, rà soát, Thủ tướng Chính phủ, bộ ngành đã có ý kiến chỉ đạo nhưng địa phương chưa kịp thời thực hiện.
Nâng cao trách nhiệm trong công tác tiếp công dân, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu
Trên cơ sở kết quả giám sát, Đoàn giám sát cũng đề xuất các kiến nghị cụ thế đối với các cơ quan của Quốc hội, cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp; đối với Chính phủ; Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Trong đó, đối với các cơ quan của Quốc hội, đổi mới, tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát đối với một số ngành, lĩnh vực phát sinh nhiều vụ việc phức tạp, nổi cộm, bức xúc trong Nhân dân. Tăng cường công tác giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc lĩnh vực phụ trách; phối hợp chặt chẽ với bộ ngành có liên quan trong quá trình thẩm tra các văn bản quy phạm pháp luật, nhất là văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến đất đai, nhà ở, xây dựng, môi trường và một số lĩnh vực khác phát sinh nhiều khiếu nại, tố cáo.
Đoàn đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các tỉnh, thành phố cần tiếp tục đổi mới, nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư và giám sát việc tiếp công dân, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, nhất là các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp kéo dài ở địa phương. Chủ động theo dõi, đôn đốc, giám sát và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan có thẩm quyền ở địa phương giải quyết dứt điểm đối với các vụ việc có dấu hiệu phức tạp về an ninh trật tự trên địa bàn.
Toàn cảnh phiên họp
Chính phủ cần chỉ đạo bộ, ngành và UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương kiểm tra, rà soát lại toàn bộ các quy định về tiếp công dân, giải quyết, khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của cơ quan, địa phương mình, nhất là quy định về tố cáo và giải quyết tố cáo; quy định về khiếu nại và giải quyết khiếu nại để đảm bảo thống nhất với các văn bản cơ quan cấp trên và phù hợp với thực tiễn.
Chỉ đạo Thanh tra Chính phủ đánh giá toàn diện việc thực hiện Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại; trong đó tập trung đánh giá về việc tổ chức tiếp công dân định kỳ của người đứng đầu, về mô hình Ban tiếp công dân cấp huyện, việc tiếp công dân trực tuyến, việc xem xét lại quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật, ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định về giải quyết đơn kiến nghị, phản ánh của công dân.
Thực hiện định kỳ sơ kết, tổng kết đánh giá việc thực hiện rà soát lại việc giải quyết đối với các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp, kéo dài. Tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo nhất là đối với trách nhiệm của người đứng đầu.
Các Bộ, ngành, địa phương tiếp tục nâng cao trách nhiệm trong công tác tiếp công dân, nhất là đối với trách nhiệm tiếp công dân định kỳ của người đứng đầu. Nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực quản lý về đất đai, môi trường; về quy hoạch xây dựng, trật tự xây dựng, quản lý đô thị và quản lý, vận hành chung cư; việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; chuyển đổi mô hình chợ; về công tác giải phóng mặt bằng để thực hiện các dự án đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, khu công nghiệp, khu kinh tế... và một số vấn đề mới nảy sinh được dư luận và nhân dân quan tâm, nhằm hạn chế tối đa việc phát sinh khiếu nại, tố cáo.
Sau khi nghe trình bày báo cáo kết quả giám sát, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiến hành thảo luận về kết quả giám sát và dự thảo nghị quyết, đại diện Chính phủ, các bộ, ngành tham gia giải trình làm rõ một số vấn đề Ủy ban Thường vụ Quốc hội quan tâm.