Phát biểu giải trình, làm rõ một số ý kiến các vị đại biểu quan tâm tới công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí liên quan đến đầu tư công, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, đầu tư công là một cái việc mà được Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã quan tâm, chỉ đạo, xây dựng rất nhiều văn bản, cơ chế, chính sách, quy định nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn đầu tư công. Trên thực tế đã đổi mới rất quan trọng là căn bản, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, triệt để.
Liên quan đến vốn đầu tư công, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, vốn đầu tư công hiện nay đã phân cấp cơ bản đầy đủ, từ lựa chọn dự án, lập dự án, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh vốn, giao vốn, tổ chức đấu thầu giải phóng mặt bằng. Hiện nay cũng đã thay đổi tư duy, phương pháp lập kế hoạch từ ngắn hạn hàng năm sang kế hoạch trung hạn 5 năm, từ điều hành bằng các văn bản dưới luật đã xử lý, quản lý bằng Luật Đầu tư công cũng như các luật liên quan. Từ cơ chế theo dõi tiền kiểm sang hậu kiểm, tạo sự linh hoạt trong việc triển khai nhưng vẫn đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Nhờ vậy, những hạn chế của thời gian trước đã được cơ bản khắc phục như đầu tư dàn trải, không có chủ trương, không gắn với mục tiêu chiến lược, quy hoạch, kế hoạch; không gắn với nguồn vốn, không gắn với khả năng cân đối vốn; đầu tư dàn trải, phân tán, kéo dài, kém hiệu quả, phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản; ứng trước kế hoạch vốn; không có nguồn để trả…..
Toàn cảnh phiên họp
Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, hiện nay vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế cần tiếp tục khắc phục, đổi mới như chất lượng, tiến độ trong công tác chuẩn bị đầu tư, đầu tư dự án chưa thật sự cấp thiết, chưa có tầm nhìn trung và dài hạn, tiến độ phê duyệt các dự án giao các đơn vị kế hoạch vốn chi tiết còn chậm, giải ngân chưa đáp ứng được yêu cầu, tình trạng thong thả đầu năm vất vả cuối năm vẫn thường xuyên, phổ biến; điều chỉnh dự án nhiều lần ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện, chậm hoàn thành đưa vào sử dụng, chất lượng công trình chưa đảm bảo, nhiều công trình, dự án vừa hoàn thành đã phải nâng cấp, mở rộng,… đặc biệt là trong các công trình giao thông vận tải.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công hiện đang là vấn đề trọng tâm, nhận được nhiều sự quan tâm của cả xã hội. Giải ngân vốn đầu tư công không những đóng vai trò hỗ trợ thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết các điểm nghẽn về hạ tầng, tăng cường kết nối các hình thức vận tải, chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh giúp phục hồi nhanh nền kinh tế mà còn tăng cường tiết kiệm, chống lãng phí của ngân sách nhà nước. Thực tế giải ngân trong giai đoạn 2017-2022 cho thấy, giải ngân của 5 tháng thường đạt trong khoảng từ 22-26 % kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ giao. Thấp nhất là năm 2021 là 22,12 %, cao nhất là 2019 là 26,4 %. Triển khai giải ngân cho cả năm có sự biến động khác nhau từ 76,89% đến 96,47%. Tỷ lệ giải ngân cao nhất là năm 2020 là 96,47 %, đó cũng là năm cuối kỳ thực hiện kế hoạch trung hạn 2016-2020. Năm cao thứ hai là năm 2021 là 95,7 %, đây cũng là năm tiếp tục thực hiện hoàn thành dự án của giai đoạn 2016-2020 và chuẩn bị đầu tư cho giai đoạn 2021-2025.
Từ những thực tế trên, có thể nói, tỷ lệ giải ngân thường tăng dần vào thời điểm cuối năm, cuối kỳ kế hoạch và có xu hướng để trở thành quy luật. Do đó, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho rằng việc nhận định giải ngân nhanh hay chậm cũng cần xem xét đến yếu tố này. Bởi, trong cùng một điều kiện và thể chế như nhau sẽ có tỉnh, có Bộ, ngành giải ngân nhanh, cao và có nơi thấp do sự quan tâm của các cấp lãnh đạo. Nếu có sự quan tâm, chỉ đạo sát sao, năng lực của Ban quản lý dự án và nhà thầu tốt thì tiến độ giải ngân cao hơn.
Đại biểu Quốc hội tham gia thảo luận tại phiên họp
Làm rõ nguyên nhân của chậm giải ngân vốn đầu tư công, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, qua công tác theo dõi và giám sát tổng hợp và phân loại phân loại cho thấy có nhiều nhóm nguyên nhân như: những nhóm nguyên nhân về pháp luật, nguyên nhân mang tính thời điểm, nguyên nhân chủ quan, nguyên nhân khách quan cũng có những đặc thù, đặc điểm riêng, tính chất riêng. Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư nêu rõ:
Thứ nhất, tiến độ và chất lượng công tác lập, thẩm định, phê duyệt, giao kế hoạch vốn đầu tư, việc lựa chọn dự án xây dựng danh mục và chuẩn bị đầu tư danh mục và chuẩn bị đầu tư còn nhiều bất cập, hiệu quả chưa cao.
Thứ hai, việc chấp hành các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư công gặp nhiều khó khăn do hệ thống pháp luật quy định chưa đồng bộ, việc triển khai thực hiện các quy định còn lúng túng. Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, việc thực hiện đầu tư công không chỉ liên quan đến Luật Đầu tư công mà còn liên quan đến rất nhiều luật, tùy tính chất của từng dự án, như Luật Quy hoạch, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Xây dựng, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Đấu thầu, Bộ luật Lao động, các luật thuế, Luật Điều ước quốc tế và các cam kết khác của Chính phủ,....các khâu này lại không thể thực hiện đồng thời được mà theo từng luật, theo từng quy trình và xong khâu này mới đến khâu kia nên mất rất nhiều thời gian.
Thứ ba, năng lực quản lý của các cấp, nhất là Ban quản lý dự án chưa đồng đều, có nơi yếu kém, chậm đổi mới và chưa có hiệu quả. Sự lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện ở một số bộ, ngành, địa phương thiếu quyết liệt, sâu sát, cụ thể, thiếu quyết tâm. Vai trò của người đứng đầu chưa được phát huy. Kỷ luật, kỷ cương chưa nghiêm, công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, việc xử lý các vi phạm thì chậm trễ trong quản lý và sử dụng đầu tư công.
Thứ tư, các yếu tố bất thường khác và các đặc thù của đầu tư công. Trong 2 năm vừa qua, dịch bệnh COVID-19 đã tác động mạnh đến việc giải ngân đầu tư công, nhất là vào thời điểm áp dụng cách ly, phong tỏa và giãn cách. Cùng với đó, giá nguyên, nhiên vật liệu, cước phí vận chuyển tăng cao, việc huy động các lao động, nhà thầu, máy móc, trang thiết bị cũng bị gián đoạn; công tác thi công và tích lũy khối lượng thường dồn vào cuối năm để nghiệm thu và phụ thuộc vào tiến độ của hợp đồng cũng như tạm ứng.
Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng giải trình, làm rõ một số vấn đề các vị đại biểu Quốc hội quan tâm
Bộ trưởng cho biết thêm, từ đầu năm đến nay chủ yếu tập trung vào làm thủ tục và triển khai các dự án của kỳ kế hoạch trước và theo các quy định của pháp luật liên quan phải thực hiện nhiều thủ tục như thiết kế, dự toán, điều chỉnh…mất từ 6 đến 8 tháng. Do đó tiến độ giải ngân của khởi công mới chỉ được đẩy mạnh vào những tháng cuối năm.
Từ những phân tích trên, để đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án đầu tư công, cũng như khắc phục các tồn tại, hạn chế, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng không thể chỉ quan tâm giải quyết trước mắt mà cần phải giải quyết căn cơ, lâu dài thông qua việc tiếp tục hoàn thiện thể chế và thay đổi cách tiếp cận, quản lý, sử dụng nguồn vốn và phù hợp với cả yêu cầu phát triển. Không chỉ giải quyết bằng Luật Đầu tư công mà còn phải giải quyết thông qua việc sửa đổi các luật khác thuộc các ngành, lĩnh vực liên quan. Cho biết, các đại biểu Quốc hội đã có nhiều gợi ý về các giải pháp, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẳng định sẽ nghiêm túc tiếp thu, nghiên cứu và báo cáo Chính phủ, Quốc hội để có các giải pháp hữu hiệu hơn trong thời gian tới để đẩy nhanh tiến độ của các dự án đầu tư công./.