Tham dự phiên họp còn có đại diện cơ quan soạn thảo, đại diện Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các bộ, ngành liên quan, đại diện các Ủy ban của Quốc hội cùng các thành viên Ủy ban Tư pháp.
Nhiều bất cập trong Luật phòng, chống tham nhũng hiện hành
Theo Tờ trình của Chính phủ về dự án Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi), sau 10 năm thực thi Luật, mặc dù công tác phòng, chống tham nhũng đã đạt được nhiều kết quả tích cực: Luật phòng, chống tham nhũng đã từng bước tạo ra môi trường thể chế ngày càng công khai, minh bạch; bộ máy cơ quan phòng, chống tham nhũng bước đầu được kiện toàn. Tuy nhiên, tình hình tham nhũng vẫn diễn biến phức tạp, công tác phát hiện, xử lý tham nhũng chưa đáp ứng yêu cầu. Số vụ việc, vụ án tham nhũng được phát hiện còn ít. Một số vụ, việc xử lý còn kéo dài, chưa nghiêm. Việc thu hồi tài sản tham nhũng đạt kết quả thấp, gây tâm lý bức xúc và hoài nghi trong xã hội về quyết tâm phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước ta.
Nguyên nhân hiện trạng trên đã được Thanh tra Chính phủ, cơ quan chủ trì soạn thảo dự án Luật nêu rõ: quy định về công khai, minh bạch còn chưa mang tính bao quát và thiếu các biện pháp bảo đảm thực hiện; quy định về trách nhiệm giải trình hiện nay chưa phù hợp, còn hẹp và chưa toàn diện; luật hiện hành chưa quy định một cách đầy đủ, toàn diện về kiểm soát xung đột lợi ích đối với cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ; các quy định về xử lý trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy ra hành vi tham nhũng còn chưa cụ thể, rõ ràng; các quy định về minh bạch tài sản, thu nhập chưa giúp kiểm soát biến động về thu nhập, còn vướng mắc về trình tự, thủ tục công khai bản kê khai, giải trình, xác minh tài sản; các quy định về tố cáo và giải quyết tố cáo hành vi tham nhũng còn thiếu các biện pháp bảo đảm thực hiện…
Để để khắc phục những bất cập của Luật phòng, chống tham nhũng hiện hành và tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc ngăn chặn, phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi tham nhũng, các đại biểu tại phiên họp đều cho rằng việc sửa đổi Luật là rất cần thiết và tán thành với quan điểm chỉ đạo và định hướng xây dựng dự thảo Luật mà Chính phủ nêu.
Đánh giá dự thảo Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) đã được nghiên cứu nghiêm túc, công phu với nhiều quy định được bổ sung, sửa đổi phù hợp với thực tiễn, Ủy ban Tư pháp nhận định việc sửa đổi Luật là phù hợp với tình hình thực tế và cho rằng hồ sơ dự án Luật cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu, tuân thủ theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đủ điều kiện để trình Quốc hội xem xét.
Cần đảm bảo tính nhất quán, đồng bộ trong quá trình sửa Luật
Dự thảo Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) mà Chính phủ trình có kết cấu gồm 11 chương, 126 điều, quy định về phòng ngừa, phát hiện, xử lý tham nhũng và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân trong phòng, chống tham nhũng,
Cụ thể, dự thảo luật đã bỏ 18 điều trong Luật hiện hành (từ Điều 13 đến Điều 30) về nội dung phòng ngừa tham nhũng, và tập trung sửa đổi, bổ sung các quy định về nguyên tắc công khai, hình thức công khai, nội dung công khai… Bên cạnh đó, bổ sung quy định mới về giáo dục liêm chính ở Điều 27; bổ sung 1 điều quy định về việc thanh toán qua tài khoản, trong đó bắt buộc áp dụng thanh toán qua tài khoản đối với một số trường hợp nhất định (Điều 37); để khắc phục tính hình thức trong việc kê khai, kiểm soát tài sản, thu nhập, dự thảo luật lần này đã bổ sung quy định cụ thể về những cơ quan, đơn vị có nhiệm vụ kiểm soát tài sản thu nhập (Điều 40); bổ sung nội dung phát hiện tham nhũng thông qua hoạt động kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, giám sát… Đặc biệt, Dự thảo luật còn bổ sung hẳn 1 chương mới về phòng, chống tham nhũng trong hoạt động kinh doanh và 1 chương mới về xử lý tham nhũng và vi phạm pháp luật; mở rộng phạm vi điều chỉnh sang khu vực ngoài nhà nước; mở rộng các hình thức tiếp cận thông tin về tham nhũng…
Thay mặt nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp phát biểu tại phiên họp, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Mạnh Cường cho rằng, mặc dù nhiều nội dung của dự thảo Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) đã kế thừa các quy định của Luật hiện hành và sửa đổi theo hướng phù hợp và gọn hơn. Tuy nhiên, qua rà soát, Ủy ban Tư pháp nhận thấy, trong dự thảo luật vẫn còn rất nhiều quy định chung chung, trùng lắp, mẫu thuẫn, chưa chặt chẽ… dễ dẫn đến việc áp dụng tùy tiện. Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Mạnh Cường cũng chỉ rõ: Điều 3 của dự thảo luật quy định có 12 hành vi tham nhũng, không thống nhất với 7 hành vi tham nhũng quy định trong Bộ luật Hình sự; Điều 16 quy định về Chế độ họp báo, phát ngôn không thống nhất với quy định về nội dung này trong Luật Báo chí; Điều 102 quy định về thực hiện minh bạch và kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ của dự thảo cũng không thống nhất với quy định trong Luật về Hội, Điều 17 về quyền yêu cầu cung cấp thông tin của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân vừa trùng lắp, vừa không thống nhất với quy định tại Điều 29 Luật Tiếp cận thông tin…Do vậy, Ủy ban Tư pháp đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng các quy định trong dự thảo luật để đảm bảo tính tương thích, thống nhất, đồng bộ với các luật có liên quan, các luật chuyên ngành khác. Ngoài ra, cần phân tích, đánh giá chính xác những hạn chế, yếu kém nào trong công tác phòng, chống tham nhũng vừa qua là do bất cập trong các quy định của pháp luật; những hạn chế, yếu kém nào là do khâu tổ chức thực hiện để từ đó có những sửa đổi, bổ sung phù hợp, tránh việc sửa đổi, bổ sung tràn lan, không cần thiết.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cũng nhấn mạnh, dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) lần này cần phải xác định được mức độ giao thoa giữa các luật khác. Nếu không làm được điều này, có thể nhiều quy định của dự thảo luật sẽ bị vô hiệu hóa hoặc trở thành lực cản đối với công tác phòng, chống tham nhũng.
Qua thảo luận, các đại biểu cùng nhất trí với đánh giá của Ủy ban Tư pháp và đề nghị Ban soạn thảo cần sửa đổi luật trên tinh thần nhất quán, đồng bộ với các luật khác trong hệ thống pháp luật hiện hành.
Qua nghiên cứu, Ủy ban Tư pháp cho rằng việc dự thảo luật mở rộng phạm vi điều chỉnh nhưng những chủ thể trong luật vẫn giữ nguyên là một điều mâu thuẫn rất lớn trong chính bản thân dự thảo Luật. Do vậy, đề nghị Ban soạn thảo bổ sung vào dự thảo luật này một số đối tượng mới chịu tác động của dự thảo luật để đảm bảo tính thống nhất. Ngoài ra, Ủy ban Tư pháp cũng yêu cầu cơ quan soạn thảo làm rõ nhiều khái niệm ở trong dự thảo như: tính minh bạch, tính công khai, thế nào là tham nhũng ngoài nhà nước...