Toàn cảnh hội nghị
Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên & Nhi đồng Phan Thanh Bình cho biết, tại Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIV, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận, đóng góp ý kiến vào Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học (GDĐH).
Thực hiện chỉ đạo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), Thường trực Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng đã phối hợp với cơ quan soạn thảo, các cơ quan, tổ chức hữu quan nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội để chỉnh lý, hoàn thiện dự thảo Luật. Tại phiên họp lần thứ 26, UBTVQH đã cho ý kiến lần đầu về việc tiếp thu, giải trình dự thảo Luật.
Về sự cần thiết và phạm vi sửa đổi, bổ sung Luật, Thường trực Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng nhận thấy, Luật GDĐH năm 2012 đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi và thống nhất cho GDĐH hoạt động và phát triển. Tuy nhiên, trước sự vận động, đổi mới cả về tư duy, quan điểm và nhận thức về phát triển giáo dục và đào tạo cũng như đổi mới về hành lang pháp lý, Luật GDĐH cũng đã bộc lộ một số điểm hạn chế, đặc biệt là vướng mắc trong thực hiện quyền tự chủ của cơ sở GDĐH trước biến động sâu sắc về cơ cấu, trình độ, chất lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh thay đổi nhanh chóng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung quy định của Luật là cần thiết và để giải quyết những bất cập, tạo cơ sở pháp lý cho việc đổi mới và phát triển GDĐH đáp ứng nhu cầu nhân lực có trình độ chất lượng cao phục vụ cho xây dựng và bảo vệ Tổ quốc thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế.
Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên & Nhi đồng Phan Thanh Bình trình bày Báo cáo
Về phạm vi sửa đổi Luật, Thường trực Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng và Ban soạn thảo đã rà soát toàn diện và lựa chọn có trọng tâm, trọng điểm những vấn đề thực sự bất cập, vướng mắc cản trở phát triển trong quá trình thực hiện Luật; việc sửa đổi lần này chủ yếu tập trung vào chính sách mở rộng phạm vi và nâng cao hiệu quả của tự chủ đại học; đổi mới về quản trị đại học, quản lý nhà nước trong bối cảnh đẩy mạnh quyền tự chủ của các cơ sở GDĐH; sửa đổi các quy định để phát triển các trường đại học tư thục. Ngoài nội dung trên, về cơ bản các chính sách của Luật hiện hành vẫn còn phù hợp với điều kiện thực tiễn hiện nay. Do vậy, để bảo đảm tính ổn định Thường trực Ủy ban đề nghị xin được giữ nguyên phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật theo hướng sửa đổi, bổ sung một số điều.
Thảo luận tại hội nghị, đa số ý kiến đại biểu tán thành sự cần thiết sửa đổi cũng như phạm vi sửa đổi của Luật. Các đại biểu đánh giá, dự thảo Luật lần này đã tiếp thu đầy đủ ý kiến các đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp trước, đủ điều kiện trình Quốc hội tại kỳ họp tới.
Về mô hình hệ thống cơ sở GDĐH, tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo Luật đã quy định rõ khái niệm, tên gọi các cơ sở GDĐH (đại học, trường đại học), bổ sung việc giải thích một số thuật ngữ; phân biệt rõ loại hình cơ sở GDĐH theo sở hữu và theo chức năng, trên cơ sở đó quy định chính sách phù hợp với từng loại hình trường.
Liên quan đến khái niệm học viện, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên & Nhi đồng nhận thấy đây chỉ là tên gọi của một số cơ sở GDĐH đã được hình thành và tồn tại trong thực tiễn. Về bản chất, không có sự khác biệt giữa học viện và trường đại học từ mô hình, cơ cấu tổ chức cho tới chức năng, sứ mệnh và do vậy, các cơ sở này vẫn áp dụng chung một định chế, khuôn khổ pháp lý giống như các trường đại học. Việc đổi tên để áp dụng thống nhất tên gọi là trường đại học đối với các cơ sở GDĐH này thực sự không cần thiết, có thể gây xáo trộn về tâm lý, phát sinh những chi phí xã hội không đáng có mà không làm thay đổi bản chất. Ở các quốc gia trên thế giới, tên gọi của cơ sở GDĐH cũng rất phong phú, không có sự thống nhất hay đồng nhất. Vì vậy, dự thảo Luật quy định học viện chỉ là tên gọi và được chế định chung với trường đại học.
Đối với quy định về mô hình hệ thống cơ sở GDĐH và khái niệm Đại học, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên & Nhi đồng cho biết hiện đang có hai loại ý kiến khác nhau.
Trong đó, loại ý kiến thứ nhất (của cơ quan thẩm tra) đề nghị quy định thống nhất, mạch lạc mô hình hệ thống cơ sở GDĐH gồm có Trường đại học và Đại học (hệ thống các trường đại học). Theo đó, hạt nhân cơ bản của hệ thống GDĐH là trường đại học có cơ cấu tổ chức bên trong gồm các trường chuyên ngành, các khoa, bộ môn và các tổ chức cần thiết khác phục vụ cho hoạt động đào tạo, khoa học và công nghệ tùy theo nhu cầu của nhà trường.
Đại biểu phát biểu tại hội nghị
Luật quy định các trường đại học tùy theo nhiệm vụ, chức năng, sứ mệnh, tự nguyện hoặc được nhà nước quy định kết hợp, sáp nhập với nhau tạo thành một tổ hợp/ hệ thống các trường đại học hoặc khi một trường đại học tự lớn mạnh lên và thành lập hệ thống các trường đại học thì được hình thành một Đại học. Hệ thống này được quản lý, vận hành trên cơ sở chia sẻ trách nhiệm và lợi ích chung, được luật pháp bảo vệ và có những quyền tự chủ của hệ thống.
Loại ý kiến thứ hai (của cơ quan soạn thảo) đề nghị quy định hệ thống cơ sở GDĐH gồm có đại học, trường đại học, học viện và các cơ sở giáo dục đào tạo có tên khác phù hợp với quy định của pháp luật, gọi chung là đại học. Quy định này có vẻ tường minh, công bằng khi coi tất cả các cơ sở giáo dục đại học đều có cơ hội như nhau về lựa chọn mô hình phát triển là Đại học và phân biệt với nhau chỉ thông qua nhiệm vụ được giao, tuy nhiên, trong thực tế vẫn tồn tại các thực thể được gọi là cơ sở GDĐH gồm có trường đại học, học viện, đại học.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên & Nhi đồng Phan Thanh Bình, quy định như vậy chưa giải quyết được bản chất vấn đề về mô hình trường đại học bên trong đại học của các Đại học hiện nay, cả về nội dung và tổ chức, đồng thời có thể làm phức tạp thêm hệ thống khi quy định tất cả cơ sở giáo dục đại học là Đại học; các cơ sở GDĐH đa lĩnh vực được thành lập các trường trực thuộc bên trong mà chưa phân định rõ tư cách pháp nhân, địa vị pháp lý của các tổ chức này. Việc ổn định của hệ thống GDĐH hiện nay có thể bị ảnh hưởng lớn.
Thảo luận về nội dung này, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội tán thành với đề nghị của Ủy ban thẩm tra về quy định thống nhất, mạch lạc mô hình hệ thống cơ sở GDĐH gồm có Trường đại học và Đại học (hệ thống các trường đại học). Theo đó, hạt nhân cơ bản của hệ thống GDĐH là trường đại học có cơ cấu tổ chức bên trong gồm các trường chuyên ngành, các khoa, bộ môn và các tổ chức cần thiết khác phục vụ cho hoạt động đào tạo, khoa học và công nghệ tùy theo nhu cầu của nhà trường.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Ngọc Phương- tỉnh Quảng Bình cho rằng, quy định theo hướng này có ưu điểm là tạo được sự rõ ràng, mạch lạc trong hệ thống GDĐH; tạo hành lang pháp lý kết hợp được tiềm năng, lợi thế của các trường đại học để tạo nên sức mạnh hệ thống, tổng hợp, tăng cường tính cạnh tranh của các cơ sở GDĐH trong hệ thống đại học quốc tế và từng bước hình thành các trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ lớn của đất nước. Bên cạnh đó, quy định này sẽ tạo độ mở trong Luật về mô hình cơ sở giáo dục đại học và phù hợp với điều kiện lịch sử, phát triển của hệ thống giáo dục đại học quốc tế, kết hợp, sáp nhập, giảm số lượng trường đại học. Thực tế xây dựng hai ĐHQG, đã chứng minh tính đúng đắn của mô hình này khi có cơ chế và nguồn lực phù hợp.
Đồng quan điểm, đại biểu Quốc hội Bùi Thanh Tùng – Tp. Hải Phòng cho rằng, nếu quy định mô hình hệ thống cơ sở GDĐH theo hướng gồm có Trường đại học và Đại học (hệ thống các trường đại học) sẽ đảm bảo xu hướng hội nhập quốc tế của nước ta hiện nay. Hiện tại nhiều quốc gia cũng đã phát triển theo hướng này. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, để đảm bảo tính khả thi cần có quy định thấu đáo để phân định rõ thẩm quyền của Hội đồng đại học và Hội đồng các trường thành viên.
Giải trình thêm về vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Phan Thanh Bình cho biết, hiện nay trên thế giới đang có khuynh hướng phát triển mô hình tổ hợp các trường đại học. Tại Pháp, hơn 100 trường đại học đã được tổ hợp lại thành 25 trường. Việc quy định mô hình hệ thống cơ sở GDĐH gồm có Trường đại học và Đại học (hệ thống các trường đại học). Trong đó, hạt nhân cơ bản của hệ thống GDĐH là trường đại học có cơ cấu tổ chức bên trong gồm các trường chuyên ngành, các khoa, bộ môn và các tổ chức cần thiết khác phục vụ cho hoạt động đào tạo, khoa học và công nghệ tùy theo nhu cầu của nhà trường sẽ tạo ra một hướng phát triển mở, cho phép các trường đại học tự nguyện liên kết với nhau thành 1 trường hay thành một hệ thống các trường đại học đủ sức cạnh tranh và hội nhập quốc tế.
Bên cạnh đó, nhìn nhận về tiến độ phát triển và sức cạnh tranh của giáo dục Việt Nam trong hơn 20 năm qua so với thế giới, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Phan Thanh Bình cho rằng, việc sắp xếp lại mô hình hệ thống cơ sở GDĐH là điều cần thiết.
Tại hội nghị, các nội dung về phát triển đại học tư thục, hội đồng trường, học phí, quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình… cũng được các đại biểu quan tâm, thảo luận.