Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV
Luật Hợp tác xã (HTX) năm 2012 được Quốc hội thông qua ngày 20/11/2012, có hiệu lực từ ngày 01/7/2013 (thay thế Luật HTX năm 2003) đã thể chế hóa các chủ trương của Đảng về tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể tiếp cận gần hơn với bản chất, giá trị nguyên tắc của HTX trên thế giới.
Theo Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật HTX năm 2012, Luật HTX năm 2012 đã bước đầu tác động tích cực đến tổ chức và hoạt động của các HTX. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, thực tiễn sau gần 10 năm triển khai thực hiện, Luật HTX năm 2012 còn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế cần được nghiên cứu, sửa đổi, hoàn thiện để phù hợp hơn với thực tiễn.
Thực hiện Nghị quyết số 50/2022/QH15 ngày 13/6/2022 của Quốc hội về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2022, Chính phủ đã xây dựng và hoàn thiện dự án Luật Hợp tác xã (sửa đổi) theo đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và trình Quốc hội dự án Luật Hợp tác xã (sửa đổi) tại Kỳ họp thứ 4.
Dự thảo Luật Hợp tác xã (sửa đổi) trình Quốc hội gồm 12 Chương, 111 Điều, trong đó: bãi bỏ 03 Điều , sửa đổi 65 Điều, bổ sung 49 Điều so với Luật HTX năm 2012. Dự thảo đã cụ thể hóa 5 nhóm chính sách: Nhóm chính sách về hoàn thiện các quy định về bản chất HTX, phát triển thành viên HTX; Nhóm chính sách về mở rộng phạm vi điều chỉnh và hoàn thiện các quy định về loại hình tổ chức kinh tế hợp tác, tổ chức đại diện; Nhóm chính sách về mở rộng thị trường, nâng cao khả năng huy động vốn, tạo động lực cho HTX phát triển; Nhóm chính sách về hoàn thiện và nâng cao hiệu quả công tác quản lý, điều hành hợp tác; Nhóm chính sách về nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh tế tập thể. Dự thảo sẽ nhấn mạnh một số điểm mới, được kỳ vọng mang tới cho khu vực kinh tế tập thể, các tổ chức kinh tế hợp tác sự bứt phá trong giai đoạn tới.
Theo dõi dự luật ngay từ quá trình xây dựng, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, việc kịp thời sửa đổi toàn diện Luật Hợp tác xã là vô cùng cần thiết, đồng thời đề xuất Quốc hội quan tâm thảo luận, cho ý kiến nhằm làm rõ hơn các quy định liên quan đến chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với mô hình HTX, các cơ chế đặc thù của HTX,…
TS.Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế
Theo TS.Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế, HTX là thành phần quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, đóng góp khoảng 4% GDP cả nước. Khu vực kinh tế tập thể nòng cốt là hợp tác xã còn đóng góp gián tiếp từ 7 triệu thành viên và tác động đến đời sống của hàng chục triệu người thuộc hộ gia đình thành viên. Mặc dù Luật Hợp tác xã 2012 đã bước đầu tiệm cận với xu hướng phát triển hợp tác xã trên thế giới, góp phần tạo ra nhiều hợp tác xã kiểu mới, mang lại hiệu quả kinh doanh, sản xuất nhưng
Do đó, việc kịp thời sửa đổi toàn diện Luật Hợp tác xã là cần thiết, nhằm tạo hành lang pháp lý thông thoáng, loại bỏ các quy định gây trở ngại gia nhập thị trường, phát triển thành viên; tạo điều kiện thuận lợi để các tổ chức kinh tế hợp tác phát triển năng động, hiệu quả, bền vững, thực sự là thành phần quan trọng trong nền kinh tế với nhiều mô hình liên kết.
Tiếp cận dự thảo Luật, TS Lê Đăng Doanh cho rằng, dự thảo Luật lần này có nhiều điểm mới đáng chú ý, trong đó có nhóm chính sách về nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh tế tập thể. Bên cạnh đó, dự thảo cũng có nhiều quy định nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số; hoàn thiện các quy định về chính sách hỗ trợ của Nhà nước tại một chương riêng theo hướng bổ sung nguyên tắc, tiêu chí thực hiện chính sách hỗ trợ của Nhà nước nhằm phát huy bản chất hợp tác xã trên cơ sở báo cáo kiểm toán của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã; …
Tuy nhiên, TS.Lê Đăng Doanh cũng đề nghị cần quy định rõ hơn các cơ chế, chính sách đặc thù của Nhà nước cho kinh tế tập thể. Ngoài ra, để đảm bảo tính khả thi cần quy định cụ thể các tiêu chí lựa chọn đối tượng được Nhà nước hỗ trợ nhằm tránh tình trạng hỗ trợ dàn trải, thiếu hiệu quả, khắc phục tình trạng hợp tác xã trá hình để trục lợi chính sách hỗ trợ của Nhà nước.
Cùng quan điểm, TS.Vũ Quang Huy, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam nhấn mạnh, việc sửa đổi toàn diện Luật Hợp tác xã trong bối cảnh hiện nay là vô cùng cần thiết. Theo đó, việc nghiên cứu, đề xuất giải pháp hoàn thiện các quy định còn bất cập tại Luật Hợp tác xã năm 2012 nên theo hướng: Mở rộng đối tượng điều chỉnh là tổ hợp tác; đơn giản hóa các thủ tục hành chính; không giới hạn ngành nghề HTX có thể tham gia. Đồng thời, Luật cần đơn giản hóa các thủ tục thành lập, đăng ký ngành nghề kinh doanh của hợp tác xã; hoàn thiện các quy định về tổ chức lại, chuyển đổi hợp tác xã, giải thể, phá sản hợp tác xã, bảo đảm quyền lợi của các thành viên.
Ngoài ra, TS.Vũ Quang Huy cũng kiến nghị, Luật Hợp tác xã cần bổ sung những quy định về ứng dụng công nghệ số, chuyển đối số trong tổ chức và hoạt động của HTX, như xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng, các nền tảng số, đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao kỹ năng về công nghệ số cho thành viên, người lao động trong HTX để sử dụng công nghệ số trong quản lý tài chính, tài sản, quản lý kế hoạch sản xuất kinh doanh, quản lý nhân sự, điều hành sản xuất kinh doanh, làm việc qua mạng, tổ chức hội nghị trực tuyến, quảng bá hình ảnh, sản phẩm của hợp tác xã, ký kết hợp đồng, mua bán, thanh toán qua hệ thống mạng, xây dựng cơ sở dữ liệu số của HTX.
Ông Nguyễn Anh Đức, Lãnh đạo Liên hiệp HTX Thương mại Tp. Hồ Chí Minh
Là đối tượng chịu sự điều chỉnh trực tiếp của dự luật, ông Nguyễn Anh Đức, Lãnh đạo Liên hiệp HTX Thương mại Tp. Hồ Chí Minh kiến nghị, cần tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý cho hoạt động của các tổ chức KTTT; giải quyết triệt để những tồn tại, mâu thuẫn, chồng chéo, làm cản trở đến sự phát triển của khu vực KTTT. Theo đó, quy định pháp luật, nhất là Luật HTX hiện hành cần được sửa đổi theo hướng vẫn giữa được bản chất của tổ chức HTX cần được sửa đổi theo hướng vẫn giữa được bản chất của tỏ chức nhưng cởi mở hơn, thông thoáng hơn, nâng cao tính stuwj chủ, tự chịu trách nhiệm và có vị thế bình đẳng so với các loại hình kinh tế khác, đặc biệt là loại hình doanh nghiệp. Cần thúc đẩy khu vực KTTT phát triển đa dạng các thành phần, thu hút được nhiều thành viên, tạo động lực cho HTX phát triển trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Bên cạnh đó, ông Nguyễn Anh Đức cũng đề xuất, cần tiếp tục hoàn thiện chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển HTX trong đó định hướng phát huy bản chất HTX, theo nhu cầu, trình độ phát triển của tổ chức HTX và phù hợp với khả năng nguồn lực của Nhà nước; đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, khảo sát mô hình KTHT có hiệu quả trong và ngoài nước;…
Phân tích dưới góc độ nghiên cứu, PGS.TS Bùi Thị Lý Viện trưởng Viện Kinh tế và kinh doanh quốc tế cho rằng, những hạn chế, yếu kém của kinh tế tập thể, hợp tác xã có nhiều nguyên nhân, có cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, nguyên nhân từ phía quản lý nhà nước và nguyên nhân từ phía hợp tác xã. Trong đó, nguyên nhân từ những hạn chế của thể chế, luật pháp, cơ chế, chính sách là hết sức lớn, quan trọng. Sau Luật Hợp tác xã năm 1996, trong 20 năm qua đã có 02 Luật Hợp tác xã mới được ban hành (Luật Hợp tác xã năm 2003 và Luật Hợp tác xã năm 2012), nhưng vẫn còn không ít hạn chế, bất cập.
PGS.TS Bùi Thị Lý cũng chỉ ra rằng, có sự chồng chéo, thiếu thống nhất giữa quy định của Luật Hợp tác xã với quy định của các văn bản quy phạm pháp luật khác; Có nhiều quy định của pháp luật chưa phù hợp, chưa tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã;…
Tán thành sự cần thiết sửa đổi Luật Hợp tác xã năm 2012, PGS,TS. Bùi Thị Lý lưu ý, ngoài những quy định chung, Luật cần có những quy định riêng về tổ chức và hoạt động phù hợp với từng loại hình: tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp HTX, liên đoàn hợp tác xã, liên minh HTX.
PGS,TS. Bùi Thị Lý cũng kiến nghị luật cần có những quy định thêm về thành viên HTX, ngoài thành viên chính thức là những người sản xuất kinh doanh nhỏ trong cùng một lĩnh vực, HTX có thể có những thành viên liên kết là các doanh nghiệp, những người sản xuất kinh doanh cung ứng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đầu vào cho hợp tác xã hoặc chế biến, tiêu thụ sản phẩm của hợp tác xã;…
Bên cạnh đó, Luật sửa đổi cần phân tách hoạt động giao dịch của HTX với các thành viên của mình và giao dịch với khách hàng, đối tác bên ngoài, không phải là thành viên HTX. Hợp tác xã trước hết phải ưu tiên cung cấp dịch vụ cho các thành viên của mình, nhưng không hạn chế giao dịch của hợp tác xã với các đối tác bên ngoài; không quy định giao dịch của hợp tác xã với các thành viên phải chiếm trên 50% tổng giá trị giao dịch của hợp tác xã; bổ sung những quy định về điều kiện cho phép hợp tác xã thành lập doanh nghiệp của hợp tác xã./.