DỰ ÁN LUẬT BẢO HIỂM XÃ HỘI (SỬA ĐỔI): CẦN DỰ LIỆU CÁC TÌNH HUỐNG PHÁT SINH TRONG QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH
Tổ 8 gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh Điện Biên, Cần Thơ, Vĩnh Long, Bình Định
Toàn cảnh phiên thảo luận tại Tổ 8 gồm các Đoàn ĐBQH các tỉnh Điện Biên, Cần Thơ, Vĩnh Long, Bình Định
Theo Tờ trình về Dự án Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi (Dự thảo luật), trong đó nêu hai phương án rút BHXH một lần. Về quy định hưởng bảo hiểm xã hội một lần, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) (sửa đổi) đề xuất 2 phương án.
Trong đó, phương án 1 quy định việc hưởng một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau. Nhóm 1, đối với người lao động đã tham gia trước khi luật sửa đổi có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc và chưa đủ 20 năm đóng có nhu cầu thì được nhận một lần. Nhóm 2, đối với người lao động bắt đầu tham gia từ ngày luật sửa đổi có hiệu lực trở đi (dự kiến 1.7.2025) thì không được nhận một lần. Chỉ giải quyết hưởng một lần trong các trường hợp đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng.
Phương án 2, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia tự nguyện và có thời gian đóng chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.
Theo thống kê, sau 07 năm thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, tổng số lượt người hưởng BHXH một lần là khoảng 4,5 triệu lượt người, trong đó có gần 1,3 triệu lượt người sau khi nhận BHXH một lần tiếp tục quay trở lại thị trường lao động và tiếp tục tham gia BHXH, chiếm gần 28% tổng số lượt người nhận BHXH một lần giai đoạn 2016-2022.
\
Đại biểu Quốc hội Tạ Thị Yên, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Điện Biên
Cho ý kiến về vấn đề này, ĐBQH Tạ Thị Yên, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Điện Biên nhận định, về quy định hưởng BHXH một lần, đây là một nội dung luôn được thảo luận, tranh luận khá gay gắt vì xung đột lợi ích: người đã đóng BHXH mong muốn được rút tiền ngay khi mất việc để giải quyết những nhu cầu tài chính cấp bách của mình; Nhà nước thì lại muốn bảo vệ quyền lợi lâu dài cho người lao động, nhất là khi họ hết tuổi lao động, già yếu, không còn thu nhập nữa, không muốn họ trở thành gánh nặng tài chính cho bản thân gia đình họ, cho xã hội. Mong muốn của cả 2 bên đều rất chính đáng.
Trong thực tế, tiền đóng BHXH là để dưỡng già và gắn với BHYT, vốn được chi trả như nhau không phụ thuộc vào số năm đóng cũng như mức hưởng BHXH. Mà với mục tiêu mở rộng, dần hướng tới bao phủ trợ cấp xã hội, BHYT thì cuối cùng những người rút BHXH hưởng 1 lần sẽ vẫn được Nhà nước đảm bảo. Cũng không có cơ sở lo lắng về trượt giá, vì thực tiễn cho thấy, mỗi khi cải cách tiền lương, nâng mức lương tối thiểu, Nhà nước luôn điều chỉnh phù hợp lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp hằng tháng, trợ cấp ưu đãi người có công và một số chính sách an sinh xã hội gắn với lương cơ sở.
Do đó, đại biểu Tạ Thị Yên nghiêng về phương án 2, đảm bảo về mục tiêu đảm bảo lâu dài, bền vững an sinh xã hội cho mọi người dân. Ngay Nghị quyết số 28-NQ/TW của Đảng đã chỉ rõ: “Có quy định phù hợp để giảm tình trạng hưởng BHXH một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần”. Do đó, các quy định để tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần như trong Dự án Luật là rất cần thiết và hợp lý, nhân văn như: giảm điều kiện hưởng lương hưu xuống 15 năm hay hưởng trợ cấp hằng tháng trong trường hợp không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, hưởng BHYT do NSNN đảm bảo trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng... bởi trong thực tế, tiền đóng bảo hiểm xã hội là để dưỡng già và gắn với bảo hiểm y tế, vốn được chi trả như nhau không phụ thuộc vào số năm đóng cũng như mức hưởng bảo hiểm xã hội. Mà với mục tiêu mở rộng, dần hướng tới bao phủ trợ cấp xã hội, bảo hiểm y tế thì cuối cùng những người rút bảo hiểm xã hội hưởng một lần sẽ vẫn được Nhà nước đảm bảo.
Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc, đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Định
Tuy nhiên, bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc, đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Định vẫn băn khoăn về phương án, khi đặt vấn đề về cơ sở nào để quy định rút theo tỷ lệ 50-50, Bộ trưởng cho rằng vẫn còn những vấn đề bỏ ngỏ và có khoảng trống với quy định này bởi phải căn cứ khả năng đóng và khả năng rút, như phần doanh nghiệp đóng phải giữ lại, vẫn là của người lao động nhưng phải giữ lại nối tiếp để hưởng lương hưu.
Phân tích rõ thêm vấn đề, bộ trưởng Bộ Tài chính cho biết, hiện nay cơ cấu là 26% là đóng bảo hiểm xã hội, trong số này có 8% là người lao động đóng, còn 18% là doanh nghiệp đóng cho người lao động. Trong phần doanh nghiệp đóng có 3% là bảo hiểm ốm đau thai sản, 1% là tai nạn còn lại 14% là tử tuất và hưu trí. Theo bộ trưởng, nên giữ lại khoản 14% mà doanh nghiệp đóng cho người lao động này, còn lại 12% người lao động được rút. Nếu như vậy thì sẽ tương ứng với khoảng 46% được rút ra, còn 54% là để lại, nếu tính theo cơ sở khoa học hiện nay. Có nghĩa là được rút cả ốm đau, tai nạn, thai sản nhưng khoản hưu trí mà doanh nghiệp đóng cho người lao động thì để lại để đóng tiếp và hưởng hưu trí.
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc đặt vấn đề là trong thời hạn bao nhiêu năm, nếu không đóng thì cho người lao động rút, tức là người lao động rút 46% còn lại 54% hay theo đề xuất hiện nay là 50% và 50% để lại. Vậy sau bao nhiêu năm đóng tiếp và được rút hết. Đây là vấn đề cần được đặt ra.
Đại biểu Quốc hội Lê Kim Toàn, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Định
ĐBQH Lê Kim Toàn, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Định cũng cho rằng, Nghị quyết của Trung ương xác định phải tăng quyền lợi cho người tham gia BHXH mới hạn chế được việc họ rút BHXH một lần. Đây là chính sách rất ưu việt, họ tham gia BHXH một đồng là họ được hưởng các quyền lợi thoả đáng nhiều hơn một đồng. Nhưng khi họ rút BHXH một lần, quyền lợi giảm đi. Nhưng không đồng nghĩa với việc người tham gia BHXH một đồng mà chỉ cho họ rút 50%.
Do vậy, đại biểu Lê Kim Toàn nhấn mạnh, khi người lao động phải rút BHXH một lần vì điều kiện nào đó, cần cho họ rút đúng phần đã đóng vào BHXH, còn phần cơ quan tổ chức, người sử dụng lao động đóng vẫn là của người lao động nhưng giữ lại cho chính họ. Đây mới đúng là quan điểm theo Nghị quyết Trung ương.
Đại biểu Lê Kim Toàn cũng đề nghị bổ sung thêm các chính sách ưu việt hơn nữa, khi họ phải rút bảo hiểm xã hội 1 lần vì điều kiện nào đó, thì cần cho họ rút đúng phần đã đóng vào BHXH, còn phần cơ quan tổ chức, người sử dụng lao động đóng cho họ vẫn là của người lao động nhưng giữ lại cho chính họ, để khi họ quay trở lại tham gia BHXH, họ có sẵn 1 phần đã tham gia và sẽ giành được một phần của người sử dụng lao động đóng cho người lao động. Đến tuổi nghỉ hưu, người lao động sẽ còn phần nhất định để dành cho chi phí, cho cuộc sống. Còn phần người lao động đóng trực tiếp thì họ được rút, không nên quy định bao nhiêu %, mà theo nguyên tắc “đóng bao nhiêu được rút bấy nhiêu”. Đại Biểu Lê Kim Toàn cho rằng đây là phương án thuyết phục hơn..