Trình bày báo cáo thẩm tra trước Quốc hội, Ủy ban Kinh tế đã chỉ rõ những hạn chế của nền kinh tế khi ước cả năm 2023 có 5/15 chỉ tiêu không đạt mục tiêu đề ra. Các động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế chậm lại, thậm chí suy giảm và đang chịu áp lực rất lớn từ bên ngoài. Nền kinh tế khát vốn nhưng khó hấp thụ vốn, mặc dù mặt bằng lãi suất huy động, lãi suất cho vay giảm nhưng tăng trưởng tín dụng đến ngày 29.9.2023 chỉ tăng 6,92%. Ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát còn tiềm ẩn rủi ro khi lạm phát đã có dấu hiệu đảo chiều trong 3 tháng gần đây. Mặt bằng lãi suất tại Việt Nam giảm trong khi lãi suất tại Mỹ vẫn cao, tạo áp lực lớn lên tỷ giá. Doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn về thị trường.
Số doanh nghiệp giải thể, phá sản tăng cao với 135,1 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường trong 9 tháng. Giải ngân vốn đầu tư công đến hết tháng 9 đạt 51,38% kế hoạch, cao hơn 4,68% so với cùng kỳ nhưng còn 17 Bộ, cơ quan trung ương chỉ giải ngân dưới 10%; giải ngân các chương trình mục tiêu quốc gia đạt 46,77% kế hoạch. Tuy nhiên, số giải ngân bao gồm các số chuyển nguồn từ năm trước chuyển sang năm 2023, số tăng thu bổ sung dự toán năm 2023 nên thực chất tỷ lệ thực hiện và giải ngân kế hoạch năm 2023 thấp hơn mức Chính phủ báo cáo. Vấn đề chậm giải ngân cần phải được làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm để sớm khắc phục.
TS. Nguyễn Đình Cung, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương
Phóng viên: Thưa TS. Nguyễn Đình Cung, báo cáo thẩm tra của Uỷ ban Kinh tế trước Quốc hội cho thấy tăng trưởng kinh tế năm nay dự báo đạt khoảng 5%, khá thấp so với mục tiêu. Nhận định của ông thế nào về mức dự báo này?
TS. Nguyễn Đình Cung: Hiện khó khăn từ cả yếu tố khách quan và chủ quan rất nhiều, vì vậy đây là lúc cần cùng nhau tìm kiếm giải pháp để thúc đẩy lên; nếu quý này chưa tăng, thì quý sau sẽ lên. Tôi cho rằng, các đại biểu Quốc hội cần phân tích thật sâu sắc, bản chất từng con số, dữ liệu, nhất là các động lực tăng trưởng để nhận định rõ rõ tình hình.
Thứ nhất, công nghiệp vẫn có được mức tăng theo nghĩa quý sau cao hơn quý trước. Tuy nhiên, mức tăng đang thấp. Giá trị tăng thêm toàn ngành công nghiệp 9 tháng năm 2023 chỉ tăng 1,65% so với cùng kỳ năm trước, là mức tăng thấp nhất của cùng kỳ các năm trong giai đoạn 2011-2023, đóng góp 0,56 điểm phần trăm vào tốc độ tăng tổng giá trị tăng thêm toàn nền kinh tế. Nhưng tăng trưởng Chỉ số Sản xuất công nghiệp (IPP) đang thấp hơn chỉ số giá trị tăng thêm toàn ngành, 9 tháng mới bắt đầu ghi nhận mức tăng trưởng dương (tăng 0,3%). Trong giai đoạn phát triển bình thường, IPP cao hơn chỉ số tăng giá trị gia tăng của ngành công nghiệp, có dấu hiệu đi trùng nhau trong vài năm đại dịch, nhưng cuối năm đều cao hơn một chút.Tình hình cho thấy, sản xuất công nghiệp của chúng ta gắn với xuất khẩu, nếu cầu bên ngoài chưa tăng, thì công nghiệp rất khó có đột biến trong quý IV.
Khu vực dịch vụ cũng đang đối mặt khó khăn, khi tăng trưởng tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng giảm dần qua các quý. Các khu vực dịch vụ vẫn đìu hiu lắm. Khó khăn cảm nhận rất rõ về sự đi xuống. Về số liệu, quý I tăng 13,9%, quý II tăng 10,9% và quý III tăng 7,3%, xu hướng là tăng chậm lại. Tôi rất muốn nhìn sâu hơn để thấy những đóng góp không lớn, không thực sự cứu cánh của tiêu dùng trong nước như giai đoạn trước.
Đặc biệt, theo tôi, cần có khảo sát, đánh giá các doanh nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ ăn uống, lưu trú. Nhìn vào số doanh nghiệp đăng ký mới giảm, số doanh nghiệp dừng tăng, khó có thể nói là một ngành đang lên. Bán lẻ chỉ tăng ở phân khúc hàng hóa nhu cầu thiết yếu, lương thực - thực phẩm. Thậm chí, khi nói thương mại điện tử tăng, nhưng không có nghĩa là tăng thêm ở kênh mới, mà là thay thế kênh bán hàng truyền thống…
Cũng phải nói thêm, theo chu kỳ của tăng trưởng của kinh tế Việt Nam khoảng 10 năm qua, thì quý IV không phải là quý tăng trưởng cao nhất. Đây cũng là điều cần phải nghiên cứu, làm rõ để có đối sách phù hợp.
Động lực tăng trưởng lớn nhất của nền kinh tế hiện nay là đầu tư ( Ảnh minh hoạ)
Phóng viên: Thưa TS. Nguyễn Đình Cung, động lực tăng trưởng lớn nhất của nền kinh tế lúc này cần dựa vào đâu?
TS. Nguyễn Đình Cung: Động lực tăng trưởng lớn nhất của nền kinh tế hiện nay là đầu tư. Chỉ có đầu tư mới tạo ra năng lực sản xuất mới, không chỉ là đóng góp vào tăng trưởng năm nay, mà là cho cả các năm tới. Nếu đầu tư chậm, tăng trưởng các năm tới sẽ bị ảnh hưởng.
Các năm trước, tốc độ tăng trưởng tổng vốn đầu tư toàn xã hội thường khoảng 10%, trong đó vốn đầu tư tư nhân khoảng 12-13%, khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) khoảng 9-10%, đầu tư nhà nước khoảng 5-6%. Mấy năm nay, do dịch bệnh, kinh tế thế giới bất ổn, đầu tư tư nhân giảm mạnh. Trong 9 tháng đầu năm, đầu tư tư nhân đạt mức rất thấp, chỉ tăng 2,3%. Trong khi đó, đầu tư nhà nước tăng 20-23%.Đây là vấn đề cần đặc biệt quan tâm. Tương tự, khi nhìn vào con số giải ngân vốn FDI vẫn tăng 2%, nhưng nếu đó là khoản giải ngân vào sản xuất, đầu tư mới, dự án mới, thì sẽ tạo ra năng lực sản xuất mới, thúc đẩy đầu tư tư nhân; nhưng nếu đó là phần vốn góp, mua cổ phần, thì tình hình sẽ khác…
Theo tôi, thời điểm này, các giải pháp thúc đẩy động lực tăng trưởng nên tập trung làm sao thúc đẩy đầu tư, giải ngân nhanh vốn đầu tư công. Lúc này, các quyết định đầu tư cần ưu tiên vào các dự án có ý nghĩa thúc đẩy, đầu tư công kéo đầu tư tư, chứ không phải là làm khó đầu tư tư nhân. Thứ hai, thu hút các dự án đầu tư mới, đầu tư mở rộng để tạo ra năng lực sản xuất mới, chứ các hoạt động mua đi bán lại không phải là đầu tư phát triển.Thứ ba, là cần làm sao thúc đẩy đầu tư tư nhân
Bởi vậy, quan điểm của tôi là thực sự cắt giảm các quy định tạo ra rào cản cho doanh nghiệp, theo nghĩa cắt gì doanh nghiệp phải cảm nhận được. Trước đây, Chính phủ đã cắt quy trình kiểm tra trong ngành thực phẩm, đã làm thay đổi cả một ngành, chứ không chỉ cắt giảm thủ tục hành chính. Đặc biệt, với doanh nghiệp, khó khăn không tính theo tháng, mà tính theo một số năm, nên lúc này, rất cần sự hậu thuẫn của nhà nước để nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp. Kể cả việc tiếp cận với các cơ hội từ quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Hoa Kỳ, cũng cần sự hỗ trợ để tập trung lực lượng doanh nghiệp, hỗ trợ thủ tục hành chính để có thể tiếp cận và triển khai ngay các dự án đầu tư mới.
Phóng viên: Xin cảm ơn TS. Nguyễn Đình Cung.