SẼ CHO Ý KIẾN VỀ CHUYÊN ĐỀ GIÁM SÁT “VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LƯỢNG GIAI ĐOẠN 2016-2021” VÀO THÁNG 9/2023
PHIÊN HỌP LẦN THỨ 3 CỦA ĐOÀN GIÁM SÁT “VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LƯỢNG GIAI ĐOẠN 2016-2021”
Vướng mắc từ cơ chế giá điện
Qua giám sát thực tế của Đoàn giám sát Uỷ ban Thường vụ Quốc hội do Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải làm Trưởng đoàn tại tỉnh Bạc Liêu đã ghi nhận những kết quả đạt được về phát triển năng lượng tái tạo của Bạc Liêu.
Bạc Liêu là tỉnh "4 không" (không cảng biển, không đường cao tốc, không đường sắt, không sân bay) nên việc thu hút đầu tư rất khó khăn. Với vị trí địa lý đặc thù như vậy nên Bạc Liêu đã sớm xây dựng quy hoạch điện gió của địa phương; đẩy mạnh xúc tiến đầu tư; tập trung chỉ đạo quyết liệt, đồng bộ cải cách thủ tục hành chính, cải thiện môi trường đầu tư...
Đến nay, trên toàn tỉnh đã có 8/10 dự án điện tái tạo đã hoàn thành đưa vào hoạt động. Các dự án này đã mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh rất rõ cho địa phương. Việc phát triển các dự án năng lượng tái tạo thành công là do sự quan tâm của chính quyền các cấp, quyết tâm, quyết liệt triển khai theo quy hoạch, kế hoạch của cấp tỉnh, cấp ngành. Các chủ đầu tư của Nhà máy điện gió Hòa Bình 1 và 5 cũng cho biết, hai nhà máy này đều được triển khai thi công trong điều kiện dịch Covid-19 đang diễn ra phức tạp tại Việt Nam, tiến độ thi công gấp để kịp hưởng ưu đãi, công tác giải phóng mặt bằng vô cùng gian nan, hạ tầng kỹ thuật giao thông thủy bộ hạn chế... Nhưng, được sự vào cuộc quyết liệt của các cấp, các ngành và địa phương của Bạc Liêu, cùng với sự hỗ trợ của Bộ Công thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nên hai nhà máy đã hoàn thành đúng theo tiến độ đề ra, bảo đảm các quy định và được hưởng giá bán điện theo giá FIT.
Đoàn Giám sát Uỷ ban thường vụ Quốc hội do Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải làm Trưởng đoàn làm việc tại tỉnh Bạc Liêu
Tại buổi làm việc, Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu Phạm Văn Thiều cũng phản ánh nhiều “điểm nghẽn” trong việc các tuyến đường truyền tải điện còn thiếu đang gây khó khăn trong việc giải tỏa công suất cho các dự án điện tái tạo trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu. Đặc biệt, việc thiếu đường dây truyền tải 500kV, nếu không được khắc phục sớm sẽ trở thành điểm nghẽn cho sự phát triển của tỉnh thời gian tới.
Ngoài ra, theo báo cáo của Nhà máy điện gió Hòa Bình 5, nhà máy này đang bị giới hạn công suất phát điện hàng ngày do điều kiện lưới truyền tải 220kV Cà Mau - Bạc Liêu - Sóc Trăng. Chính phủ đã thông qua quy hoạch đoạn tuyến 220kV đấu nối từ trạm biến áp 220kV Bạc Liêu chuyển tiếp trên đường dây 220kV Cà Mau - Sóc Trăng dài 4,37km, EVN đã quyết định chủ trương đầu tư từ năm 2022, nhưng đến nay dự án này chưa được triển khai thực hiện đầu tư.
Cũng theo phản ánh của nhiều doanh nghiệp tại tỉnh Bạc Liêu, hầu hết các doanh nghiệp đang đầu tư vào phát triển năng lượng tái tạo hiện nay đều quan ngại về việc chậm ban hành các cơ chế giá điện mới cho điện gió và điện mặt trời sau thời điểm ngày 30/10/2021. Vì vậy, các doanh nghiệp đều cho rằng để thảo gỡ được điểm nghẽn hiện nay, cần áp dụng và duy trì một khuôn khổ pháp lý ổn định và mang tính dài hạn cho việc phát triển năng lượng tái tạo. Ngoài ra, cấp thiết phải nâng nâng cấp mạng lưới đường truyền tải điện khi tổng công suất lắp đặt các dự án điện mặt trời và điện gió dự kiến chiếm khoảng 27%-30% tổng công suất nguồn điện ở Việt Nam.
GS.TS khoa học Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE)
Còn theo GS.TS khoa học Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE) nhận định điểm nghẽn chính với điện năng là sự độc quyền. GS Nguyễn Mại nhìn nhận, trên thực tế, nước ta đang xây dựng thị trường bán buôn điện cạnh tranh (TTBBĐCT) nhưng hiện vẫn chỉ có một người mua là EVN, nên vẫn chưa hình thành được một thị trường điện cạnh tranh đích thực. Những năm gần đây, các nhà đầu tư đã tận dụng chính sách ưu đãi của Nhà nước đối với điện gió, điện mặt trời, điện tái tạo, hàng loạt dự án đã được hình thành và thực hiện. Tuy nhiên do quy hoạch không được công khai, minh bạch nên xảy ra tình trạng “ chạy quy hoạch”, cơ chế, chính sách thiếu đồng bộ gây lãng phí nguồn năng lượng mới, trong khi khuyến khích đầu tư tư nhân vào dự án năng lượng sạch thì chưa cho tư nhân đầu tư vào mạng lưới truyền tải điện nên nhiều dự án sau khi hoàn thành chỉ phát lên lưới 30-40% công suất do đường dây quá tải.
Cần thực hiện đẩy mạnh liên kết vùng về phát triển năng lượng tái tạo
Ghi nhận những kiến nghị từ thực tế, Đoàn giám sát Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, thực hiện theo Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Quy hoạch điện VIII thì phải có tính liên kết trong phát triển về năng lượng, bởi nếu đầu tư xé lẻ, không có tính liên kết giữa các dự án trong một vùng, một khu vực sẽ khó mang lại hiệu quả đầu tư cao.
Phó Trưởng ban Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển
Đơn cử với những vướng mắc trong phát triển năng lượng mà Bạc Liêu đang gặp phải, theo Phó Trưởng ban Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển, Bạc Liêu cần tăng cường trao đổi với các địa phương lân cận để có thể hình thành những hạ tầng dùng chung, tránh để xảy ra tình trạng “có thêm một nhà máy điện khí sẽ phải có thêm một kho dự trữ khí”, sẽ vừa khó huy động vốn đầu tư, vừa gây lãng phí khi sử dụng.
Trong khi đó, quan điểm của Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Nguyễn Mạnh Hùng lại cho rằng với việc công nghệ điện gió của thế giới thay đổi rất nhanh, hiện đã có những tụ điện gió công suất đến 12MW. Thực tế này đòi hỏi các địa phương phải xem xét kỹ lưỡng vấn đề công nghệ khi cấp phép đầu tư cho dự án mới,thì dự án đó sẽ mang lại hiệu quả cao hơn, cả về mặt kinh tế và xã hội”.
Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Nguyễn Mạnh Hùng
Cần chính sách tháo gỡ về tín dụng để thu hút nhà đầu tư tư nhân
Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), cho biết dự thảo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn 2045 (Quy hoạch điện 8) đã điều chỉnh để phù hợp với cam kết trung hòa carbon của Việt Nam vào năm 2050. Trong đó, nguồn năng lượng tái tạo (không kể thủy điện) sẽ đóng góp 32% vào năm 2030 và 58% vào năm 2045.
Dự báo của Viện Năng lượng cho thấy, với tốc độ phát triển như hiện nay và trong tương lai, nhu cầu tiêu thụ điện của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng với tốc độ cao, khoảng 8,5%/năm đến 2030 và 4%/năm giai đoạn 2031- 2045. Vì vậy, nguồn điện phải tăng cao đáp ứng nhu cầu. Dự báo đến 2025, công suất nguồn cần phải đạt trên 300 tỷ kWh, năm 2030 sẽ là 600 tỷ kWh và năm 2045 là 1.200 tỷ kWh. Cùng với nguồn điện, lưới truyền tải cần được nâng cấp và xây dựng mới đảm bảo cung cấp điện.
Theo tính toán của tư vấn lập Quy hoạch điện 8, nếu đầu tư phát triển điện lực thông thường (nhiệt điện, thủy điện…) giai đoạn 2021 - 2045, Việt Nam cần khoảng 400 tỷ USD đầu tư nguồn và lưới điện. Tuy nhiên, để đáp ứng mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 đòi hỏi vốn đầu tư tăng 33%, tương ứng khoảng 532 tỷ USD (mỗi năm tăng 5 tỷ USD). Điều này có thể dẫn tới giá điện trung bình tăng tương ứng khoảng 30%. Tuy nhiên, sự tăng trưởng “nóng” của điện gió và điện mặt trời trong các năm vừa qua đã dẫn đến mất cân đối nguồn – tải theo miền.
Thực tế, hiện có 96% nguồn điện mặt trời và toàn bộ nguồn điện gió đã vận hành tại miền Trung và miền Nam, trong khi chỉ có 4% nguồn điện mặt trời đã vận hành tại miền Bắc. Trong khi, rất nhiều thủ tục trong quy định pháp luật về đầu tư xây dựng cơ bản, nhất là các dự án BOT, dẫn đến thời gian cấp phép kéo dài. Các dự án đều vướng vấn đề giải phóng mặt bằng. Giá điện từ nguồn năng lượng tái tạo hiện đang cao nên gây ảnh hưởng tăng giá thành điện. Về kỹ thuật, nguồn dự phòng hiện nay chưa đủ để có thể hấp thụ nhiều nguồn năng lượng tái vốn phụ thuộc vào thời tiết. Ngay cả với dự thảo Quy hoạch điện 8 mới nhất, việc thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 vẫn hết sức khó khăn.
Bà Phạm Thị Thanh Tùng, Phó Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Về tài chính, đầu tư các dự án năng lượng tái tạo có nhu cầu về vốn lớn, tiềm ẩn rủi ro, công suất và sản lượng phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, khí hậu, khả năng thu hồi vốn lâu do suất đầu tư cao hơn nguồn năng lượng truyền thống. Vì vậy, các tổ chức tài chính, ngân hàng thương mại thường chưa sẵn sàng cho vay đối với các dự án đầu tư vào năng lượng tái tạo.
Theo bà Phạm Thị Thanh Tùng, Phó Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho rằng, do đầu tư năng lượng tái tạo có thời gian hoàn vốn 5 - 10 năm, trong khi đó, nguồn vốn cho vay của các ngân hàng thương mại phải tuân thủ tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung và dài hạn. Các quyết định về mức giá mua điện có thời hạn quá ngắn nên các nhà đầu tư, cũng như tổ chức tín dụng gặp khó khăn trong tính toán hiệu quả đầu tư. Thời gian quan trắc dữ liệu tốc độ gió các dự án điện gió còn quá ít để có thể đánh giá một cách tin cậy sản lượng điện hàng năm trong dự toán.
Vì vậy, để hóa giải được thách thức này, Phó Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nhấn mạnh cần có chính sách đột phá trong việc khuyến khích, phát triển năng lượng tái tạo bền vững, cần sớm xây dựng lộ trình, cơ chế chính sách về thuế, phí, vốn, kỹ thuật, thị trường, đến quy hoạch, chiến lược phát triển của từng ngành, lĩnh vực đồng bộ để thu hút và phát huy được tác dụng của nguồn vốn tín dụng xanh. Đồng thời, nghiên cứu, xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển thị trường vốn để đáp ứng nhu cầu vốn dài hạn của doanh nghiệp đầu tư dự án xanh, dự án năng lượng tái tạo... Trong đó, Bộ Công Thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cần sớm ban hành chính sách về giá điện trong thời gian tới, bảo đảm minh bạch, nhất quán tạo niềm tin cho các nhà đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam. Bộ Tài chính cần nghiên cứu, xây dựng các quy định chi tiết về trái phiếu “xanh” như ban hành các quy định, điều kiện về trái phiếu “ xanh”, các tiêu chuẩn lựa chọn dự án “xanh” đối với doanh nghiệp”.
Ông Phạm Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương
Để tháo gỡ “điểm nghẽn” về truyền tải, cần có những giải pháp đột phá, trong đó có việc cho phép và thu hút các doanh nghiệp tư nhân tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng lưới điện. Vì vậy, việc sớm ban hành các hành lang pháp lý rõ ràng sẽ giúp thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư hệ thống truyền tải điện gắn với phát triển năng lượng bền vững.
Để có thể huy động năng lượng tái tạo tối ưu, chất lượng, đảm bảo mục tiêu phát triển đặt ra, theo ông Phạm Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương, Bộ Công Thương sẽ sửa đổi bổ sung Luật Điện lực để hoàn chỉnh cơ chế chính sách về đầu tư, đấu thầu phát triển nguồn điện và lưới điện truyền tải phục vụ đấu nối.Trong đó, cơ chế phát triển năng lượng tái tạo chuyển dịch từ chính sách hỗ trợ ban đầu để thúc đẩy phát triển thị trường sang chính sách đấu thầu cạnh tranh khi quy mô, thị trường đã thay đổi, để thị trường quyết định giá công nghệ, giá điện nhằm phản ánh sát và kịp thời sự thay đổi về công nghệ của thị trường thế giới.
Đồng quan điểm, Tập đoàn T&T cho rằng, việc cho phép và thu hút các doanh nghiệp tư nhân làm hạ tầng truyền tải điện được coi là một trong những giải pháp đột phá để tháo gỡ "điểm nghẽn" trong các tuyến đường dây truyền tải điện. T&T Group cũng đánh giá, cơ chế chính sách của chúng ta chưa liên tục, đang bị đứt gãy và gián đoạn. Đây cũng được coi một "điểm nghẽn" cần khơi thông dòng chảy và cần có một hành lang pháp lý thông suốt, thông thoáng, rõ ràng và liên tục. Các cơ chế chính sách áp dụng trong thời gian vừa qua chưa đưa ra được định hướng lâu dài.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải
Ghi nhận những điểm nghẽn cần tháo gỡ để phát triển năng lượng tái tạo, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, Trưởng đoàn giám sát UBTVQH cho rằng sau chuyên đề giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021, cần sửa đổi một số chính sách pháp luật để điều chỉnh chính sách gía điện hợp lý hơn, tái cơ cấu ngành năng lượng để từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh. Những vướng mắc đang đặt ra cho phát triển năng lượng tái tạo là những nhiều thách thức và đòi hỏi phải có những nỗ lực, cố gắng có cách làm mới, giải pháp đột phá để tháo gỡ vướng mắc, vượt qua khó khăn, bảo đảm mục tiêu cung cấp đủ điện cho nền kinh tế, cho sản xuất kinh doanh và đời sống của người dân với giá cả hợp lý trong một thị trường lành mạnh, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
Đây cũng là mục tiêu của Đoàn giám sát Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quan tâm đề xuất kiến nghị chính sách.