Hoạt động giám sát của Quốc hội: Thực trạng, bất cập và giải pháp hoàn thiện

Sửa đổi, bổ sung quy định về lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân

Quốc hội Việt Nam có vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị, đặc biệt là trong việc giám sát các hoạt động của Chính phủ, các cơ quan hành chính Nhà nước và các tổ chức khác. Mục tiêu của hoạt động giám sát là đảm bảo các chính sách, pháp luật và quyết định của nhà nước được thực thi đúng đắn, bảo vệ lợi ích của người dân và đất nước. Trong những năm qua, hoạt động giám sát của Quốc hội Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, thể hiện qua một số khía cạnh.

Quốc hội đã tổ chức nhiều cuộc giám sát chuyên đề tập trung vào các vấn đề then chốt của đất nước như phát triển kinh tế, giáo dục, y tế, an sinh xã hội và quản lý tài nguyên môi trường. Các cuộc giám sát này đã mang lại những kết quả tích cực, góp phần nhận diện và giải quyết các vấn đề tồn đọng. Chẳng hạn, việc giám sát chính sách về đất đai đã giúp phát hiện và chấn chỉnh các sai phạm trong quản lý và sử dụng đất, đảm bảo quyền lợi của người dân và Nhà nước.

Nhờ hoạt động giám sát, các cơ quan hành chính Nhà nước đã có những thay đổi tích cực trong việc nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm. Các cuộc giám sát đã buộc các Bộ, ngành và chính quyền địa phương phải công khai báo cáo, giải trình về những vấn đề được Quốc hội quan tâm. Điều này đã tạo ra áp lực buộc các cơ quan phải hoạt động minh bạch và có trách nhiệm hơn trước cử tri và Quốc hội.

Hoạt động giám sát của Quốc hội ngày càng nâng cao hiệu lực, hiệu quả, đạt được nhiều kết quả quan trọng.

Các đại biểu Quốc hội đã thể hiện vai trò ngày càng quan trọng trong hoạt động giám sát. Họ đã tích cực tham gia vào các đoàn giám sát, thu thập thông tin, lắng nghe ý kiến cử tri và phản ánh những vấn đề nóng tại các kỳ họp, phiên họp của Quốc hội. Điều này đã giúp đại biểu Quốc hội không chỉ là người phát ngôn của cử tri mà còn là người giám sát và kiểm tra hoạt động của các cơ quan hành chính một cách hiệu quả.

Kết quả giám sát đã được Quốc hội sử dụng để kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật, nhằm khắc phục những hạn chế và bất cập trong hệ thống pháp luật hiện hành. Các cuộc giám sát về thực thi pháp luật trong các lĩnh vực như phòng chống tham nhũng, bảo vệ môi trường và quyền con người đã dẫn đến nhiều thay đổi tích cực trong khung pháp lý, giúp nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý Nhà nước.

Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động giám sát của Quốc hội vẫn còn tồn tại nhiều bất cập và hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả và chất lượng giám sát. Mặc dù đã tiến hành nhiều cuộc giám sát, nhưng hiệu quả thực sự vẫn còn hạn chế. Nhiều cuộc giám sát mới chỉ dừng lại ở việc phát hiện vấn đề mà chưa đưa ra được các giải pháp khắc phục triệt để. Ngoài ra, một số cuộc giám sát còn mang tính hình thức, chưa đi sâu vào bản chất của vấn đề, dẫn đến việc phát hiện sai phạm nhưng không có biện pháp xử lý mạnh mẽ.

Một số lĩnh vực quan trọng như việc thực thi pháp luật, chính sách phát triển kinh tế - xã hội và các chương trình đầu tư công chưa được giám sát đầy đủ. Điều này khiến nhiều vấn đề quan trọng của quốc gia không được quan tâm đúng mức, dẫn đến việc các sai phạm, bất cập tồn tại trong thời gian dài mà không được phát hiện và xử lý kịp thời.

Hiện nay, các kiến nghị sau giám sát của Quốc hội chủ yếu mang tính chất khuyến nghị, thiếu các cơ chế buộc các cơ quan có liên quan phải thực hiện. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều vấn đề đã được chỉ ra trong các báo cáo giám sát nhưng không được khắc phục hoặc giải quyết triệt để. Sự thiếu một cơ chế xử lý rõ ràng sau giám sát làm giảm hiệu quả và tác động của hoạt động giám sát.

Đoàn giám sát của Quốc hội về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội từ năm 2015 đến năm 2023” do Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh, Phó Trưởng đoàn Thường trực Đoàn giám sát làm Trưởng đoàn đã khảo sát thực tế tại một số dự án trên địa bàn Thành phố Hà Nội.

Quốc hội hiện nay chủ yếu dựa vào các báo cáo, thông tin từ các cơ quan hành chính trong quá trình giám sát. Điều này có thể dẫn đến việc thông tin bị thiên lệch, không đầy đủ hoặc thậm chí bị bóp méo. Sự thiếu vắng các cơ chế thu thập thông tin độc lập làm giảm tính khách quan của hoạt động giám sát.

Một số đại biểu Quốc hội chưa có đủ kiến thức chuyên môn và kỹ năng giám sát, dẫn đến việc giám sát không hiệu quả. Điều này ảnh hưởng đến khả năng phát hiện và đánh giá các vấn đề phức tạp, đồng thời hạn chế khả năng đưa ra các giải pháp cụ thể và khả thi.

Hoạt động giám sát của Quốc hội chưa thực sự phát huy được sự tham gia của người dân. Việc tiếp thu ý kiến, phản ánh từ người dân còn hạn chế và các kênh thông tin từ người dân đến Quốc hội chưa thực sự hiệu quả. Điều này làm giảm khả năng giám sát toàn diện và phản ánh thực tế của hoạt động giám sát.

Những bất cập và hạn chế này cho thấy cần có những cải cách mạnh mẽ và đồng bộ để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, từ đó đảm bảo sự minh bạch, trách nhiệm và hiệu quả trong quản lý Nhà nước, đáp ứng kỳ vọng của người dân và xã hội.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, cần triển khai đồng bộ và toàn diện các giải pháp hiệu quả.

Thứ nhất, tăng cường cơ chế xử lý sau giám sát. Quốc hội cần ban hành các quy định pháp lý chi tiết, bắt buộc các cơ quan, tổ chức được giám sát phải thực hiện nghiêm túc các kiến nghị của Quốc hội. Đồng thời, cần có quy trình giám sát việc thực hiện các kiến nghị này, đảm bảo rằng các kiến nghị được triển khai hiệu quả.

Cùng với đó, cần xây dựng cơ chế chế tài cụ thể đối với các cơ quan, tổ chức không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các kiến nghị của Quốc hội. Điều này có thể bao gồm các biện pháp như xử lý kỷ luật đối với người đứng đầu cơ quan, giảm ngân sách hoặc thậm chí là đề xuất miễn nhiệm đối với các chức danh không hoàn thành trách nhiệm sau giám sát.

Thứ hai, mở rộng phạm vi giám sát. Quốc hội cần chú trọng hơn vào việc giám sát các lĩnh vực quan trọng như thực thi pháp luật, chính sách kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và các chương trình đầu tư công lớn. Để làm được điều này, cần thiết lập các Ủy ban chuyên trách hoặc tổ chức các đoàn giám sát độc lập, có đủ năng lực và thẩm quyền để tiến hành giám sát sâu rộng.

Cùng với đó, Quốc hội nên tăng cường phối hợp với các cơ quan thanh tra, kiểm toán và các tổ chức xã hội để mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng giám sát. Việc này sẽ giúp thu thập thông tin đa chiều và đảm bảo tính khách quan, toàn diện trong quá trình giám sát.

Thứ ba, nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội. Cần tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kiến thức pháp luật, quản lý nhà nước và kỹ năng giám sát cho các đại biểu Quốc hội. Điều này giúp nâng cao khả năng phát hiện vấn đề, phân tích và đánh giá tình hình, từ đó đưa ra các giải pháp khả thi.

Trong quá trình bầu cử, cần chú trọng đến việc lựa chọn những ứng cử viên có chuyên môn cao, kinh nghiệm trong các lĩnh vực quan trọng của quốc gia, đặc biệt là trong các lĩnh vực kinh tế, luật pháp, và quản lý nhà nước. Việc này sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của Quốc hội.

Thứ tư, đảm bảo tính độc lập trong hoạt động giám sát. Quốc hội nên xem xét việc thành lập các nhóm điều tra độc lập, bao gồm các chuyên gia, nhà khoa học, và các nhà hoạt động xã hội có uy tín. Các nhóm này sẽ giúp Quốc hội thu thập thông tin khách quan, trung thực và đa chiều, từ đó nâng cao tính chính xác và hiệu quả của hoạt động giám sát.

Cùng với đó, áp dụng công nghệ thông tin vào quá trình giám sát sẽ giúp Quốc hội tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng và chính xác hơn. Việc sử dụng các công cụ như hệ thống cơ sở dữ liệu, phần mềm phân tích dữ liệu và mạng lưới giám sát trực tuyến sẽ giúp Quốc hội theo dõi và đánh giá tình hình thực hiện các chính sách, chương trình một cách kịp thời.

Thứ năm, tăng cường sự tham gia của người dân. Quốc hội cần mở rộng và đa dạng hóa các kênh thu thập ý kiến, phản ánh từ người dân, chẳng hạn như thông qua các trang web chính thức, ứng dụng di động, các diễn đàn trực tuyến và các cuộc hội thảo, hội nghị. Điều này giúp đảm bảo rằng ý kiến của người dân được lắng nghe và phản ánh kịp thời trong quá trình giám sát.

Cùng với đó, Quốc hội nên khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, tổ chức phi Chính phủ, và các hiệp hội nghề nghiệp trong hoạt động giám sát. Những tổ chức này có thể cung cấp thông tin, phân tích độc lập và đề xuất giải pháp cho các vấn đề xã hội. Sự tham gia của các tổ chức xã hội sẽ giúp tăng cường tính đại diện và hiệu quả của hoạt động giám sát.

Mặt khác, đại biểu Quốc hội cần tích cực hơn trong việc tiếp xúc cử tri, lắng nghe ý kiến và phản ánh những vấn đề của cử tri trong các kỳ họp Quốc hội. Việc này không chỉ giúp đại biểu hiểu rõ hơn về tình hình thực tế mà còn giúp cử tri cảm thấy được quan tâm và gắn kết hơn với Quốc hội.

Thứ sáu, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm. Quốc hội cần công khai rộng rãi kết quả các cuộc giám sát, bao gồm cả những kiến nghị và các biện pháp xử lý đã thực hiện. Điều này giúp người dân và các tổ chức xã hội có thể theo dõi, đánh giá và đóng góp ý kiến cho hoạt động giám sát của Quốc hội. Đồng thời, cần phát triển văn hóa trách nhiệm trong các cơ quan Nhà nước, theo đó các cơ quan và cá nhân có liên quan phải chịu trách nhiệm rõ ràng về việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát của Quốc hội. Văn hóa này cần được củng cố thông qua các quy định pháp luật, quy chế hoạt động và các chương trình đào tạo cán bộ.

Tóm lại, việc thực hiện đồng bộ các giải pháp nêu trên sẽ đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả và chất lượng hoạt động giám sát của Quốc hội Việt Nam. Những giải pháp này không chỉ đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm trong quản lý Nhà nước mà còn giúp Quốc hội phát huy tốt hơn vai trò giám sát, tạo niềm tin vững chắc của người dân vào cơ quan lập pháp cao nhất của đất nước. Từ đó, góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững và tiến bộ xã hội./.