Nghị quyết 20-NQ/TW tháo gỡ những vướng mắc sau 20 năm thực hiện Nghị quyết về kinh tế tập thể.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cho biết, theo chương trình làm việc của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị đã chỉ đạo triển khai tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 18/3/2002 về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”. Thực hiện nhiệm vụ được phân công, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương tổng kết Nghị quyết này, trong đó Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan thường trực, đã phối hợp cùng các Bộ, ngành và địa phương triển khai công tác tổng kết 20 năm.
Ban Chỉ đạo đã xây dựng báo cáo tổng kết dựa trên các báo cáo chuyên đề, báo cáo tổng kết của các Bộ, ngành và 63 địa phương và kết quả nghiên cứu, khảo sát tại một số địa phương; ý kiến tại 12 hội thảo chuyên đề và 3 hội nghị quốc gia về tổng kết Nghị quyết 13-NQ/TW. Trên cơ sở kế thừa kết quả sơ kết, tổng kết tình hình 5 năm, 10 năm, 15 năm thực hiện Nghị quyết, Bộ Chính trị đã xem xét, cho ý kiến hoàn thiện báo cáo và trình Ban Chấp hành Trung ương.
Toàn cảnh Hội nghị toàn quốc nghiên cứu, học tập, quán triệt, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương Đảng Khóa XIII.
Tại Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII, Ban Chấp hành Trung ương đã dành nhiều thời gian thảo luận dân chủ, thẳng thắn, sôi nổi và thống nhất ban hành Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái nhấn mạnh, việc triển khai Nghị quyết 20-NQ/TW nhằm quán triệt sâu rộng, tạo sự thống nhất cao về nhận thức và hành động trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Để triển khai tốt Nghị quyết quan trọng này, tại hội nghị này Phó Thủ tướng Lê Minh Khái tập trung giới thiệu về tính cấp thiết ban hành Nghị quyết 20-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới; Nội dung cơ bản và những điểm mới của nghị quyết; Các cấp, các ngành, các địa phương cần làm gì để thực hiện có hiệu quả và sớm đưa nghị quyết vào cuộc sống.
Về tính cấp thiết ban hành Nghị quyết 20-NQ/TW, Phó Thủ tướng nêu 4 yêu cầu cần thiết để ban hành Nghị quyết mới. Trong đó khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của kinh tế tập thể trong nền kinh tế quốc dân. Cương lĩnh của Đảng, Hiến pháp của Nhà nước và các nghị quyết của Đảng đều khẳng định vị trí, ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của kinh tế tập thể, phát triển kinh tế tập thể cùng với kinh tế Nhà nước ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ 13 cũng đã khẳng định, đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã gắn với phát huy vai trò làm chủ, tăng cường lợi ích của các thành viên, nâng cao khả năng huy động nguồn lực. Đây là vấn đề hết sức quan trọng nhưng trong 20 năm qua chúng ta vẫn chưa có điều kiện tổng kết và ban hành nghị quyết mới. Vì vậy, việc tổng kết nghiên cứu ban hành nghị quyết lần này là hết sức cần thiết và đúng đắn.
Bên cạnh đó, yêu cầu của việc đổi mới, phát triển kinh tế tập thể trong giai đoạn mới. Mặc dù 20 năm qua, kinh tế tập thể tuy đã có những chuyển biến tích cực nhưng đến nay vẫn chưa phát triển như mục tiêu đã đề ra. Cùng với quá trình đổi mới nền kinh tế, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức đòi hỏi kinh tế tập thể cũng phải có sự đổi mới phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đóng góp phát triển kinh tế xã hội.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái khẳng định, kinh tế tập thể nước ta đang đứng trước những thách thức, khó khăn và cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Vì vậy, yêu cầu đặt ra đối với khu vực kinh tế tập thể là phải phát huy nội lực vươn lên thoát khỏi những tồn tại, yếu kém. Ngoài ra, qua đánh giá thực tiễn công tác quản lý và phát triển của khu vực kinh tế tập thể đòi hòi phải ban hành Nghị quyết mới.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cũng khái quát về một số kết quả đạt được về phát triển kinh tế tập thể trong thời gian qua. Trong đó nhấn mạnh, sau 20 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khoá IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, khu vực kinh tế tập thể nước ta đã có những chuyển biến tích cực. Nhận thức về phát triển kinh tế tập thể, mà trọng tâm là hợp tác xã trong hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân được nâng lên. Chính sách, pháp luật về kinh tế tập thể được quan tâm xây dựng, hoàn thiện phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Hợp tác xã đã cơ bản hoàn thành việc chuyển đổi sang mô hình kiểu mới theo quy định của pháp luật. Liên kết giữa các hợp tác xã với nhau, với doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế khác bước đầu phát triển. Khu vực kinh tế tập thể cơ bản đã khắc phục được tình trạng yếu kém kéo dài, góp phần xây dựng nông thôn mới, bảo đảm an sinh, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, từng bước khẳng định vị trí, vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân….
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái truyền đạt chuyên đề về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới”.
Tuy nhiên, khu vực kinh tế tập thể của nước ta đến nay chưa phát triển như mục tiêu, yêu cầu Nghị quyết đề ra. Đổi mới và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể còn nhiều khó khăn. Tốc độ tăng trưởng, tỉ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tập thể vào GDP giảm liên tuc, từ 8,06% vào năm 2001 xuống còn 6,65% vào năm 2005 và còn 3,99% vào năm 2010 và đến năm 2020 còn 3,62%. Hợp tác xã phát triển không đồng đều giữa các địa phương, vùng miền và giữa các ngành và lĩnh vực. Nguyên nhân do điều kiện địa lý, dân số, kinh tế xã hội cũng như sự quan tâm chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền nên tình hình phát triển và chuyển đổi hợp tác xã không đồng đều tại các vùng trong cả nước. Lĩnh vực hoạt động chủ yếu của hợp tác xã được tập trung trong nông nghiệp, cụ thể là nông nghiệp chiếm khoảng 67 %, còn lại phi nông nghiệp, các lĩnh vực khác khoảng 33 %. Hơn nữa, số lượng các hợp tác xã tiêu tăng nhanh nhưng số lượng thành viên bình quân trong một hợp tác xã có xu hướng giảm; không ít các thành viên tham gia hoạt động của các xã còn mang tính chất, hình thức, chưa thực sự đầy đủ quyền thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ trong hợp tác xã. Năng lực nội tại của hợp tác xã còn thiếu, hiệu quả hoạt động chưa cao, mô hình tổ chức lỏng lẻo, chưa phù hợp, trình độ quản lý của cán bộ thì còn hạn chế.
Mặc dù số lượng hợp tác xã tăng lên nhưng thành viên bình quân trong năm 2021 đối với một hợp tác xã chỉ có 208 thành viên. Trong khi đó, từ khi bắt đầu ban hành Nghị quyết 13 Trung ương 5 khóa IX, trung bình 478 thành viên trong hợp tác xã, điều này đi ngược lại với xu hướng phát triển kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác xã của các nước trên thế giới.
Phần lớn hợp tác xã, tổ hợp tác có quy mô nhỏ, vốn ít, phạm vi hoạt động hẹp, năng lực cạnh tranh, lợi ích mang lại cho thành viên thấp; tính liên kết trong nội bộ hợp tác xã còn rất yếu; vấn đề nợ của hợp tác xã, tình trạng chiếm dụng vốn chưa được xử lý dứt điểm. Các hoạt động liên doanh, liên kết giữa các hợp tác xã và giữa hợp tác xã với các tổ chức kinh tế khác chưa phổ biến…
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cũng phân tích nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém do nhận thức của nhiều cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên và nhân dân về bản chất, vị trí, vai trò của kinh tế tập thể trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chưa đầy đủ, thiếu thống nhất, còn bị chi phối, ảnh hưởng bởi định kiến về mô hình hợp tác xã thời kỳ bao cấp; hoài nghi về sự thành công của kinh tế tập thể.
Việc lãnh đạo, chỉ đạo của nhiều cấp uỷ đảng, chính quyền còn hình thức, chưa thực sự quan tâm, thiếu quyết liệt. Công tác hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện Nghị quyết hiệu quả chưa cao. Việc tổng kết lý luận và thực tiễn về kinh tế tập thể, hợp tác xã chưa kịp thời; khung khổ pháp lý trong đó có Luật Hợp tác xã còn nhiều vướng mắc, bất cập, chậm được sửa đổi, bổ sung.
Chính sách ưu đãi, hỗ trợ cho kinh tế tập thể tuy nhiều nhưng dàn trải, phân tán, chủ yếu là lồng ghép, thiếu tập trung, chưa thống nhất, thiếu nguồn lực hoặc không khả thi. Đánh giá về hiệu quả và đóng góp của kinh tế tập thể trong nền kinh tế chưa đầy đủ dẫn đến hạ thấp vai trò, vị trí của thành phần kinh tế tập thể trong nền kinh tế quốc dân. Công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể thiếu thống nhất, một số nơi buông lỏng hoặc can thiệp quá sâu; thanh tra, kiểm tra việc thực thi pháp luật về kinh tế tập thể chưa thường xuyên. Bộ máy quản lý nhà nước về kinh tế tập thể chưa được kiện toàn, còn nhiều bất cập, không thống nhất, thiếu chặt chẽ, phân tán, chưa hiệu quả…
Kinh tế tập thể cùng với kinh tế nhà nước trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cũng đã truyền đạt những quan điểm cơ bản trong Nghị quyết 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới; đồng thời phân tích những điểm mới so với Nghị quyết 13-NQ/TW ngày18/3/2002 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể.
Theo đó, Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII đã thống nhất cao về 5 quan điểm chỉ đạo đối với khu vực kinh tế tập thể trong giai đoạn mới. Nghị quyết khẳng định quan điểm xuyên suốt của Đảng về kinh tế tập thể: Kinh tế tập thể là thành phần kinh tế quan trọng được củng cố và phát triển cùng với kinh tế nhà nước để trở thành một nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Nghị quyết cũng nhấn mạnh, phát triển kinh tế tập thể là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hội nhập quốc tế, phù hợp với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa xuất phát từ nhu cầu thiết thực, bảo vệ lợi ích và tạo điều kiện cho thành viên sản xuất, kinh doanh có hiệu quả, phát triển bền vững. Phát triển kinh tế tập thể là phải tôn trọng bản chất, giá trị, nguyên tắc hoạt động của kinh tế tập thể với điều kiện, đặc điểm kinh tế xã hội của từng vùng, miền, của cả nước.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái khẳng định, đây là nội dung mới so với 13-NQ/TW ngày 18/3/2002 của Hội nghị Trung ương 5 khóa IX. Kinh tế tập thể không phủ nhận kinh tế hộ gia đình mà còn hỗ trợ cho kinh tế hộ phát triển theo hướng hiệu quả, bền vững. Đây là một quan điểm hết sức đúng đắn và rất rõ ràng, yêu cầu được nhận thức đầy đủ vị trí, vai trò của kinh tế tập thể.
Quan điểm thứ hai trong Nghị quyết là kinh tế tập thể với nhiều hình thức tổ chức kinh tế hợp tác đa dạng, phát triển từ thấp đến cao (tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã…) trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Tăng cường liên kết giữa các hợp tác xã, hình thành các liên hiệp hợp tác xã, không giới hạn về quy mô, lĩnh vực và địa bàn. Kinh tế tập thể lấy lợi ích kinh tế là trọng tâm, bao gồm lợi ích của thành viên, tập thể và Nhà nước, đồng thời coi trọng lợi ích chính trị, văn hoá, xã hội trên địa bàn.
Phó Thủ tướng Chính Phủ Lê Minh Khái nhấn mạnh, về vấn đề này cần phải làm rõ tổ hợp tác và những khái niệm, nội hàm của hình thức tổ chức kinh tế tập thể. Trong đó, tổ hợp tác không có tư cách pháp nhân hoạt động trên nguyên tắc tự nguyện trên cơ sở hợp đồng hợp tác với nhau, cùng chia sản phẩm. Còn hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể đồng sở hữu có tư cách pháp nhân và theo luật phải có ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập, tương trợ, hợp tác lẫn nhau trong hoạt động sản xuất kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng yêu cầu chung thành viên trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng, dân chủ trong quản lý hợp tác xã. Còn đối với liên hiệp hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể đồng sở hữu có tư cách pháp nhân do ít nhất 4 hợp tác xã tự nguyện thành lập và hợp tác xã tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất kinh doanh, nhằm đáp ứng nhu cầu chung của hợp tác xã, của thành viên hợp tác xã trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng, dân chủ trong quản lý hợp tác xã.
Nghị quyết nêu rõ, kinh tế hợp tác xã lấy lợi ích kinh tế là trọng tâm, bao gồm lợi ích của thành viên tập thể và nhà nước, đồng thời coi trọng đó chính trị, văn hóa, xã hội trên địa bàn. Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái khẳng định, quan điểm này kế thừa quan điểm trong Nghị quyết 13-NQ/TW, đồng thời làm rõ hơn về hình thức tổ chức và mục tiêu hướng tới nền kinh tế tập thể. Theo đó, xác định rõ những hình thức tổ chức và hướng tới mục tiêu là không chỉ là lợi ích của tập thể, lợi ích cho thành viên, lợi ích của Nhà nước, đồng thời coi trọng lợi ích chính trị, văn hóa, xã hội trên địa bàn.
Quan điểm thứ ba trong Nghị quyết 20-NQ/TW đó là: Kinh tế tập thể phát triển dựa trên sở hữu riêng của thành viên và sở hữu chung của tập thể; tổ chức hoạt động theo nguyên tắc đối nhân, không phụ thuộc vào vốn góp; phân phối theo mức độ tham gia dịch vụ, theo hiệu quả lao động và theo vốn góp. Thành viên kinh tế tập thể bao gồm các thể nhân và pháp nhân, thành viên chính thức và thành viên liên kết, cùng góp vốn, góp tài sản, góp sức trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, cùng có lợi và quản lý dân chủ. Khuyến khích việc tích luỹ và sử dụng có hiệu quả vốn, tài sản chung trong tổ chức kinh tế tập thể.
Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cho biết, so với Nghị quyết 13-NQ/TW, Nghị quyết Trung ương lần này đã bổ sung khái niệm thành viên chính thức, thành viên liên kết trong các tổ chức kinh tế tập thể để tạo điều kiện thu hút thêm thành viên. Các thành viên liên kết là những cá nhân, pháp nhân hợp tác với tổ chức kinh tế tập thể để thực hiện một số khâu, nhiệm vụ trong hoạt động sản xuất kinh doanh, có một số quyền và nghĩa vụ theo hợp đồng hợp tác và bước trung gian khi trở thành thành viên chính thức của tổ chức, nếu làm tốt có thể tham gia trở thành thành viên chính thức. Quan điểm này cũng chỉ ra sự khác biệt giữa các tổ chức, hình thức kinh tế tập thể với hình thức tổ chức doanh nghiệp. Trong đó, Nghị quyết cũng nhấn mạnh tính dân chủ không phụ thuộc vào vốn quản lý, điều hành và bảo đảm quyền bình đẳng giữa các thành viên tham gia; đồng thời phân phối theo mức độ tham gia dịch vụ theo hiệu quả lao động và theo vốn.
Đối với quan điểm thứ tư về kinh tế tập thể trong Nghị quyết 20-NQ/TW, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cho biết, quan điểm này nhấn mạnh những yêu cầu đặt ra đối với phát triển kinh tế tập thể trong giai đoạn mới. Cụ thể: Phát triển kinh tế tập thể cả về số lượng và chất lượng, trong đó chú trọng chất lượng, bảo đảm sự hài hoà trong tất cả các ngành, lĩnh vực, địa bàn; có chính sách ưu tiên cho các tổ chức kinh tế tập thể trong lĩnh vực nông nghiệp, gắn hoạt động sản xuất kinh doanh với chuỗi giá trị sản phẩm, ứng dụng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; ưu tiên phát triển các tổ chức kinh tế tập thể gắn với phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức. Đánh giá hiệu quả kinh tế tập thể toàn diện về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh, hiệu quả của tổ chức và của thành viên.
So với Nghị quyết số 13-NQ/TW, Nghị quyết lần này Trung ương xác định phát triển kinh tế tập thể là phải theo xu hướng phát triển hiện nay, đó là phát triển xanh, phát triển bền vững, ứng dụng khoa học công nghệ, kể cả chuyển đổi số; đồng thời quan tâm cả số lượng và chất lượng để đáp ứng được yêu cầu mới; phát triển theo chuỗi giá trị sản phẩm. Đồng thời phải tiếp tục đánh giá hiệu quả kinh tế tập thể một cách toàn diện về không chỉ về kinh tế, cả về chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và hiệu quả của tổ chức và các thành viên. Qua đó khẳng định kinh tế tập thể không đứng ngoài cuộc trong xu thế phát triển chung của đất nước, nhất là phát triển kinh tế tập thể là phải chú trọng tới chất lượng, phải đảm bảo hài hòa giữa các ngành, lĩnh vực trên địa bàn.
Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cũng phân tích những điểm mới trong nhóm quan điểm thứ 5 của Nghị quyết 20-NQ/TW, trong đó quan điểm này yêu cầu đối với cơ quan trong hệ thống chính trị, tổ chức chính trị xã hội và Nhân dân phải phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của kinh tế tập thể, là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị.
Quan điểm này cũng kế thừa Nghị quyết 13-NQ/TW, tiếp tục khẳng định phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và nhấn mạnh vai trò, trách nhiệm của cấp ủy Đảng, chính quyền trong việc lãnh đạo, chỉ đạo và phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân và hệ thống Liên minh hợp tác xã trong việc phát triển kinh tế tập thể.
Cũng tại hội nghị, Phó Thủ tướng Chính Phủ Lê Minh Khái đã truyền đạt những mục tiêu tổng quát trong Nghị quyết 20-NQ/TW; các nhóm giải pháp và nhiệm vụ chủ yếu và những điểm lưu ý trong triển khai tổ chức thực hiện Nghị quyết 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới./.