Đề xuất sửa đổi Luật BHXH theo hướng linh hoạt
Luật Bảo hiểm xã hội số 58/2014/QH13 (sau đây gọi tắt là Luật BHXH 2014) được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 4 thông qua ngày 20 tháng 11 năm 2014 (thay thế Luật Bảo hiểm xã hội số 71/2006/QH11), có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2016 (riêng quy định tại điểm b khoản 1 và khoản 2 Điều 2 có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2018).
Luật BHXH 2014 với những điều chỉnh, bổ sung, sửa đổi nổi bật như: Mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc; Nhà nước hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện; Tăng thời gian nghỉ chế độ thai sản từ 4 tháng lên 6 tháng và quy định chế độ nghỉ thai sản đối với nam giới khi vợ sinh con; chế độ thai sản của lao động nữ mang thai hộ và người mẹ nhờ mang thai hộ; Điều chỉnh công thức tính lương hưu; và Quy định chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế của cơ quan bảo hiểm xã hội... cơ bản đã đáp ứng được nguyện vọng của đông đảo nhân dân. Nhờ đó, số người tham gia BHXH ngày càng tăng. Theo BHXH Việt Nam, đến hết quý I-2021, cả nước có hơn 16 triệu người tham gia BHXH, bằng gần 33% lực lượng lao động trong độ tuổi, gần 87 triệu người tham gia bảo hiểm y tế, đạt tỷ lệ bao phủ hơn 89% dân số.
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật BHXH đã được Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan ban hành cơ bản đầy đủ, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực thi chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người lao động, bảo đảm an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.
Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình thực tiễn thực hiện Luật BHXH cũng đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, cụ thể: Diện bao phủ BHXH theo quy định của pháp luật cũng như quy mô tham gia BHXH trên thực tế còn thấp; Quỹ hưu trí và tử tuất khó đảm bảo cân đối trong dài hạn; Chính sách BHXH thiếu sự chia sẻ theo nghĩa rộng; Quy định điều kiện về thời gian tối thiểu được hưởng lương hưu quá chặt chẽ dẫn đến số người đang tham gia rời bỏ hệ thống BHXH trước tuổi nghỉ hưu khá lớn; ….Từ thực tế trên, việc sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.
Cho ý kiến về sự cần thiết phải sửa đổi Luật BHXH 2014, bà Đinh Thị Thu Hiền, Phó Trưởng Ban Thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, đề xuất sửa đổi Luật BHXH 2014 là rất cần thiết để sửa những quy định không còn phù hợp với thực tiễn, bổ sung những quy định mới đáp ứng yêu cầu của đời sống xã hội. Bà Đinh Thị Thu Hiền cho biết, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII ban hành Nghị quyết số 28/NQ-TW về cải cách chính sách BHXH đưa ra mục tiêu: “Cải cách chính sách BHXH để BHXH thực sự là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân. Phát triển hệ thống BHXH linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại và hội nhập quốc tế theo nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển hệ thống thực hiện chính sách BHXH tinh gọn, chuyên nghiệp, hiện đại, tin cậy và minh bạch”.
Để khắc phục những hạn chế, bất cập trong quá trình triển khai Luật BHXH năm 2014, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đề xuất sửa đổi Luật BHXH theo hướng linh hoạt. Theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, xây dựng chính sách bảo hiểm xã hội để bảo hiểm xã hội thực sự là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ bảo hiểm xã hội, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân. Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại và hội nhập quốc tế theo nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển hệ thống thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội tinh gọn, chuyên nghiệp, hiện đại, tin cậy và minh bạch.
Về đối tượng tham gia, dự thảo đề xuất bổ sung đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể, người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, công chức, viên chức, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; đồng thời, quy định cụ thể việc tham gia BHXH bắt buộc đối với người lao động làm việc không trọn thời gian.
Về thiết kế chính sách, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đề xuất giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm theo quy định hiện hành, xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm với mức hưởng được tính toán phù hợp. Quy định này nhằm tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp, được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH.
Hiện nay, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) được lấy ý kiến góp ý để hoàn thiện. Đánh giá về Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động -Thương binh và Xã hội cho rằng, các đề xuất chủ yếu tập trung vào "những điều chưa làm được", chứ không phải giải quyết "vấn đề đang tồn tại". Đáng chú ý, một số chính sách mới được đề ra lần này đứng trước nhiều thách thức trong thực hiện. Đơn cử như việc giảm số năm đóng BHXH để hưởng lương hưu là xu thế của nhiều quốc gia, song Chính phủ thường có chính sách đi kèm như tạo thu nhập cao, việc làm bền vững, hỗ trợ BHXH tự nguyện..
Bên cạnh đó, mức hưởng bao nhiêu cũng phải tính toán, bởi Luật hiện hành quy định đóng tối thiểu 20 năm, hưởng thấp nhất 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH; nếu rút ngắn còn 10-15 năm, mức hưởng có thể chỉ còn trong khoảng 20%-25%, dẫn đến lương hưu chỉ trên dưới 1 triệu đồng thì cũng khó đảm bảo cuộc sống cho người lao động .
Theo PGS.TS Giang Thanh Long, Viện trưởng Viện Chính sách công và quản lý, Trường Đại học Kinh tế quốc dân, việc giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để hưởng chế độ hưu trí tạo sự linh hoạt cho chính sách, giúp nhiều người có thể tham gia.
Tuy nhiên, người lao động có thời gian đóng BHXH ngắn, thì mức hưởng lương hưu sẽ thấp, khó bảo đảm mức sống tối thiểu. Do đó, các cơ quan chức năng cần tính toán kỹ lưỡng mức đóng - hưởng cho phù hợp, để vừa bảo đảm an sinh xã hội cho người dân, vừa không tạo gánh nặng cho ngân sách khi phải hỗ trợ người có thời gian đóng BHXH ngắn để họ đạt mức sống tối thiểu.
Đại diện cho người lao động, ông Lê Đình Quảng, Phó Trưởng ban Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng, việc giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương là hợp lý, giúp giảm tình trạng người lao động rời khỏi hệ thống BHXH trước khi nghỉ hưu. Tuy nhiên, chính sách này cần được thiết kế, điều chỉnh đồng bộ với các chính sách khác liên quan, để tăng tính khả thi…
Theo dự kiến, dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ hai của Quốc hội Khóa XV (tháng 10/2022); trình Quốc hội thông qua: Kỳ họp thứ ba của Quốc hội Khóa XV (tháng 5/2023)./.