Tại kỳ họp thứ 6 (tháng 10/2023), Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật Thủ đô (sửa đổi). Căn cứ quan điểm sửa đổi Luật và tinh thần chỉ đạo xuyên suốt của Đảng đoàn Quốc hội, của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong quá trình thẩm tra, cho ý kiến về dự án Luật Thủ đô (sửa đổi), Thường trực Uỷ ban Pháp luật và các cơ quan đã thống nhất nguyên tắc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật theo hướng quán triệt các quan điểm chỉ đạo trong các nghị quyết của Trung ương, của Bộ Chính trị; bám sát 09 nhóm chính sách đã được Chính phủ trình Quốc hội khi đề nghị bổ sung dự án Luật này vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh; tiếp thu tối đa ý kiến của các vị ĐBQH, cơ quan thẩm tra, các chuyên gia, nhà khoa học để chỉnh lý, hoàn thiện các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, thể hiện sự phân quyền mạnh mẽ, triệt để cho chính quyền thành phố Hà Nội, bảo đảm phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013 và đặt trong tổng thể hệ thống pháp luật.
Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là mô hình mới
Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) sau khi tiếp thu, chỉnh lý gồm 07 chương và 54 điều (giảm 05 điều so với dự thảo Luật trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 6, trong đó, đã tiếp thu, chỉnh lý trong toàn bộ 54 điều, bỏ 07 điều, bổ sung mới 02 điều ).
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng báo cáo một số vấn đề lớn trong giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi)
Trong đó, về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Điều 25): Trên cơ sở tiếp thu ý kiến ĐBQH, dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng xác định nội dung, lĩnh vực được phép thực hiện thử nghiệm có kiểm soát, xác định khung pháp lý cần thiết để thành phố Hà Nội có thể cho phép thực hiện thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới có phạm vi triển khai áp dụng trên địa bàn Thành phố, phù hợp với năng lực kiểm soát của chính quyền Thành phố, trong đó cho phép miễn trừ áp dụng một số quy định trong luật, pháp lệnh, nghị quyết, nghị định,… phù hợp với phạm vi, yêu cầu, mục đích thử nghiệm. Quy định như vậy là phù hợp với yêu cầu tại Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tạo cơ sở để thành phố Hà Nội có thể thu hút, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai trên thực tế các giải pháp công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo, đưa Thủ đô Hà Nội thực sự trở thành một trong các trung tâm đi đầu về đổi mới sáng tạo của cả nước và khu vực. Do cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là mô hình mới, chưa có thực tiễn kiểm nghiệm, vì vậy, UBTVQH đề nghị các cơ quan tiếp tục nghiên cứu, lấy ý kiến các Bộ, ngành để hoàn thiện quy định này.
Riêng về phạm vi các nội dung có thể được áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, có ý kiến đề nghị nên giới hạn cụ thể hơn những nội dung, lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát, ví dụ như chỉ gồm công nghệ mới thuộc một số lĩnh vực nhất định như quy định tại Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội áp dụng đối với Thành phố Hồ Chí Minh do đây là một nội dung mới, cần có bước đi thận trọng.
Giới hạn cụ thể một số lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát
Quan tâm góp ý về nội dung này, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa – Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn đánh giá cao quy định tại dự thảo Luật. Theo đại biểu, đây là quy định đầu tiên ở cấp độ Luật điều chỉnh vấn đề hết sức quan trọng này, phúc đáp yêu cầu phát triển khoa học công nghệ. Dự thảo Luật đã mở rộng hơn nhiều so với cơ chế thử nghiệm áp dụng cho TP HCM trong Nghi quyết số 98 ngày 24/6/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hồ Chí Minh.
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa – Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn
Cho rằng, Dự thảo, cơ chế thử nghiệm được áp dụng ở tất cả các lĩnh vực, đại biểu đề nghị tiếp cận theo hướng thận trọng, bảo đảm kiểm soát tốt. Vì vậy, Luật nên giới hạn cụ thể một số lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát mà không nên giao UBND Thành phố quyết định. Theo kinh nghiệm quốc tế, các lĩnh vực được áp dụng cơ chế thử nghiệm sẽ do thị trường quyết định nhưng thường là: Tài chính, ngân hàng (Fintech); giáo dục (Edtech); Y tế (Medtech).
Bên cạnh đó, đại biểu tỉnh Lạng Sơn cũng cho rằng, Dự thảo Luật hiện chủ yếu tập trung quy định đầu vào của cơ chế thử nghiệm mà chưa có quy định về đầu ra như việc rút khỏi cơ chế thử nghiệm đang thế nào? hậu qủa pháp lý khi kết thúc cơ chế thử nghiệm ra sao? Vì vậy, đại biểu đề nghị xem xét bổ sung các quy định này trong Dự thảo Luật.
TS. Trần Văn Khải, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ & Môi trường của Quốc hội – Đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Nam
Cũng quan tâm tới quy định này tại dự thảo, TS. Trần Văn Khải, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ & Môi trường của Quốc hội – Đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Nam cho biết, theo số liệu tham khảo hiện thế giới có 73 nước có quy định thử nghiệm có kiểm soát tập trung công nghiệp, công nghệ số vào các lĩnh vực đời sống kinh tế, xã hội.
Đại biểu Trần Văn Khải đặt vấn đề: “Điều 25 dự thảo luật thủ đô quy định về định nghĩa có chế thử nghiệm có kiểm soát; quy định về phạm vi thử nghiệm, quyền hạn quyết định, giới hạn không gian, thời gian, đối tượng ... thủ tục có tính chất bao quát như luật chuyên ngành. Tuy nhiên, quy định như vậy chỉ áp dụng cho Thủ đô hay có thể trở thành “mẫu” cho luật chuyên ngành về sau vì định nghĩa chung, thủ tục chung … không phản ánh đặc thù hay ưu tiên quyền hạn cho Thủ đô?”.
Theo đại biểu, quy định tại dự thảo Luật Thủ đô dễ xung đột pháp luật chuyên ngành, quy định trước luật chuyên ngành khi chưa có nghiên cứu đầy đủ vì thực tiễn ta chưa làm; trong khi chưa có nghiên cứu kinh nghiệm nước ngoài về vấn đề này và có những giải trình rõ ràng.
Đại biểu Trần Văn Khải cho biết thêm, hiện nay, Chính phủ cũng mới dự thảo mức Nghị định áp dụng cho lĩnh vực tài chính ngân hàng và chỉ quy định khái niệm về cơ chế, phạm vi, đối tượng ... trong lĩnh vực này và đang lấy ý kiến. Chưa có định nghĩa về cơ chế thực hiện có kiểm soát.... Như vậy, dễ có xung đột khi Chính phủ xây dựng Nghị định thực hiện trong lĩnh vực cụ thể lại vướng khái niệm chung quy định trong Luật thủ đô, không bảo đảm tính thống nhất trong kỹ thuật lập pháp.
Ngoài ra, theo quy điều 25 thì thử nghiệm có kiểm soát có thể bị giới hạn về không gian địa lý triển khai thực hiện; về quy mô thử nghiệm; về đối tượng được tham gia sử dụng công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, tham gia mô hình kinh doanh được thử nghiệm; về số lượng người dùng hoặc các giới hạn cần thiết khác. “Quy định như vậy không rõ giới hạn vì có những lĩnh vực áp dụng liên quan tới quyền lợi ích của công dân hay quyền con người, quyền bí mật đời tư chẳng hạn ... thuộc phạm vi Hiến pháp quy định sẽ xử lý như thế nào? Có chỗ còn mập mờ, dễ xung đột pháp luật trong những trường hợp cụ thể…”, đại biểu Trần Văn Khải nhấn mạnh.
Đại biểu Trịnh Xuân An – Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai
Cùng quan điểm, đại biểu Trịnh Xuân An – Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai cho rằng, Điều 25 cần tiếp tục rà soát, bổ sung hoàn thiện. Trong đó, cần lưu ý phải có các tiêu chí, nghiên cứu đưa ra danh mục thử nghiệm gắn trực tiếp với xu hướng chung, sự phát triển của Thủ đô không nên để phạm vi quá rộng. Cũng theo đại biểu, quy định tại dự thảo luật về nội dung thực hiện là phù hợp tuy nhiên phần kiểm soát, cơ chế hướng dẫn kiểm soát lại quá chặt chẽ, dẫn tới khó thực hiện trên thực tế…
Tại Hội nghị, các đại biểu còn thảo luận cho ý kiến về nhiều nội dung trọng tâm khác liên quan tới quy định về: Nguyên tắc áp dụng pháp luật; Tổ chức chính quyền đô thị; Quản lý không gian ngầm; Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát; Phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng; Thực hiện hợp đồng xây dựng - chuyển giao;…/.