Phóng viên: Để huy động nguồn lực từ xã hội cho các các tổ chức văn hóa nghệ thuật, thời gian qua có nhiều loại Quỹ đóng góp hỗ trợ cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật ra đời. Ông có thể chia sẻ thực trạng hoạt động của các Quỹ này ở Việt Nam hiện nay?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Trong bối cảnh hiện nay, các tổ chức văn hóa nghệ thuật cần có sự chuyển đổi cơ chế hoạt động để phù hợp hơn với nền kinh tế thị trường, ở đó, sự năng động, sáng tạo, biết cách xây dựng và khai thác thương hiệu, phát triển khán giả, đặc biệt là thu hút các nguồn lực từ xã hội thông qua các kênh đóng góp khác nhau, nhất là các loại quỹ như quỹ tài trợ, quỹ từ thiện, quỹ tín thác. Đây chính là cách để tháo gỡ những điểm nghẽn, khai thông nguồn lực cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật.
Vừa qua, chúng ta chứng kiến sự ra đời của Quỹ bảo tồn di sản Huế như là một thử nghiệm mới cho việc hình thành Quỹ hỗ trợ văn hóa nghệ thuật. Trước kia, chúng ta đã từng cho ra đời Quỹ phát triển điện ảnh, Quỹ văn hóa hay một số các quỹ khác nhau…
Tuy nhiên, những kinh nghiệm về phát triển các loại quỹ này chưa đủ để chúng ta tạo ra đột phá cho việc huy động nguồn lực cho phát triển văn hóa. Điều này buộc chúng ta phải suy nghĩ nhiều hơn về cách thức huy động nguồn lực thông qua quỹ hiệu quả hơn, vừa phù hợp với xu thế thế giới, vừa phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, để tránh việc sinh ra các quỹ đầu ra thì có, đầu vào thì không/hoặc quá ít ỏi, dựa quá nhiều vào Nhà nước mà thiếu cơ chế, chính sách hấp dẫn cho các thành phần ngoài xã hội. Tôi cho rằng, các quỹ tín thác (Trust Fund) có thể là một giải pháp như vậy.
Phóng viên: Quỹ tín thác và các loại quỹ tài trợ, từ thiện có gì khác nhau thưa ông?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Quỹ tín thác và các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác có những điểm tương đồng và khác nhau như sau.
Thứ nhất, về mục tiêu, cả quỹ tín thác và các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác đều có mục tiêu hỗ trợ tài chính cho các hoạt động từ thiện, tài trợ trong lĩnh vực mà tổ chức hoặc bảo tàng đang hoạt động. Tuy nhiên, mục tiêu của quỹ tín thác thường là hỗ trợ cho các hoạt động nghệ thuật, văn hóa hoặc giáo dục trong khi các quỹ từ thiện, tài trợ khác có thể tập trung vào các mục tiêu xã hội khác nhau như hỗ trợ giáo dục, y tế, môi trường, và nhiều lĩnh vực khác.
Thứ hai, về quyền quản lý, trong quỹ tín thác, những người tài trợ - tổ chức hoặc cá nhân - tin tưởng và giao phó nguồn tài chính cho một tổ chức văn hóa nghệ thuật (như nhà hát hay bảo tàng) để quản lý và sử dụng theo những tiêu chí đã thỏa thuận. Trong khi đó, các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác thường do chính tổ chức công khai hoặc cá nhân sở hữu và quản lý.
Thứ ba, về quyền lợi và rủi ro, với quỹ tín thác, người tài trợ không nhận lại lợi nhuận hay phần chia trong việc quản lý và sử dụng nguồn tài chính. Điều này có nghĩa là họ không có quyền hạn về việc quản lý sử dụng tài chính, nhưng cũng không phải chịu rủi ro tài chính của những quyết định đó. Trong khi đó, trong các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác, người tài trợ có thể có quyền tham gia quản lý và có lợi nhuận từ nguồn tài chính như cổ tức hay lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh mà quỹ tài trợ hỗ trợ.
Thứ tư, về phạm vi tác động, quỹ tín thác thường có phạm vi tác động cục bộ, trong đó những nguồn tài chính được sử dụng để phục vụ cộng đồng và vùng lãnh thổ nơi quỹ được tạo ra. Trong khi đó, các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác có thể có phạm vi tác động rộng hơn, quốc gia hay quốc tế, và hỗ trợ cho các vấn đề và mục tiêu lớn hơn.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội
Thứ năm, về quyền kiểm soát, trong quỹ tín thác, những tổ chức văn hóa nghệ thuật (như nhà hát hay bảo tàng) nhận tài chính từ quỹ tín thác thường phải tuân thủ tiêu chuẩn và điều kiện đề ra bởi người tài trợ và không có quyền tranh luận và kiểm soát cao về cách sử dụng nguồn tài chính đó. Trong khi đó, đối tác tài trợ của các loại quỹ từ thiện, tài trợ khác thường có sự tham gia và ảnh hưởng cao hơn trong việc đưa ra quyết định và kiểm soát việc sử dụng tài chính.
Như vậy, những quỹ tín thác (Trust Funds) được hình thành sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và đáp ứng nhu cầu cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật. Quỹ tín thác là một nguồn tài trợ đặc biệt được tạo ra để bảo vệ và quản lý các tài sản, tiền bạc hoặc tài nguyên khác cho lợi ích của một cá nhân hoặc một nhóm người khác. Một lợi ích quan trọng của việc có các quỹ tín thác là chúng cung cấp nguồn tài trợ ổn định và bền vững cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật. Các quỹ này thường được tài trợ từ nguồn tài chính khác nhau, bao gồm các khoản đóng góp từ cá nhân, tổ chức và nguồn tài trợ từ các tổ chức công cộng hoặc tư nhân. Điều này giúp đảm bảo rằng các tổ chức văn hóa nghệ thuật có nguồn tài trợ ổn định để duy trì và phát triển các hoạt động của mình.
Bên cạnh đó, quỹ tín thác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sự sáng tạo và đa dạng trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật. Các tổ chức văn hóa nghệ thuật có thể sử dụng nguồn tài trợ từ quỹ để tài trợ cho các dự án nghệ thuật mới và mang tính đột phá, hỗ trợ các nghệ sĩ trẻ và những ý tưởng sáng tạo, giúp tạo điều kiện cho sự phát triển và thúc đẩy sự đa dạng trong ngành văn hóa nghệ thuật, đồng thời nâng cao chất lượng và giá trị của các tác phẩm nghệ thuật.
Ngoài ra, các quỹ tín thác còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Việc bảo tồn di sản văn hóa là một nhiệm vụ quan trọng để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa của mỗi quốc gia. Các quỹ tín thác có thể cung cấp nguồn tài trợ để bảo tồn và tôn tạo các công trình kiến trúc, di tích lịch sử, truyền thống dân gian, nghệ thuật truyền thống và các hình thức nghệ thuật khác, giúp các di sản văn hóa được bảo tồn và truyền lại cho thế hệ tương lai.
Phóng viên: Các quốc gia khác trên thế giới đã phát huy hiệu quả của quỹ tín thác để hỗ trợ cho các tổ chức văn hóa nghệ thuật như thế nào thưa ông?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Trên thế giới có nhiều bài học thành công của các quỹ tín thác ở các tổ chức văn hóa nghệ thuật lớn. Như Quỹ tín thác của Bảo tàng Metropolitan (The Metropolitan Museum of Art) ở New York đã được thành lập từ năm 1871 và đã giúp bảo tàng Metropolitan trở thành ngôi nhà của hơn 2 triệu tác phẩm nghệ thuật từ khắp nơi trên thế giới. Quỹ tài trợ nhiều chương trình triển lãm, nghiên cứu và giáo dục, cho phép bảo tàng tổ chức các triển lãm đa dạng và thu hút hàng triệu lượt khách tham quan hàng năm. Quỹ tín thác của Nhà hát Hoàng gia (Royal Opera House) ở London đã đóng góp rất nhiều vào việc duy trì và phát triển các chương trình biểu diễn nghệ thuật tại Nhà hát Hoàng gia. Quỹ đã hỗ trợ tài chính cho việc sản xuất các vở opera, ballet và các buổi biểu diễn âm nhạc hàng đêm. Nhờ vào sự hậu thuẫn này, Nhà hát Hoàng gia đã tổ chức nhiều vở diễn độc đáo, nổi tiếng trên toàn cầu và thu hút đông đảo khán giả. Trong khi đó, Quỹ tín thác của Bảo tàng Văn Gogh ở Amsterdam đã chơi một vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và trưng bày các tác phẩm của họa sĩ vĩ đại Vincent van Gogh. Nhờ vào quỹ tài trợ, Bảo tàng Văn Gogh đã có thể mở rộng không gian trưng bày, cải thiện cơ sở vật chất và tổ chức các triển lãm đặc biệt, giúp khán giả hiểu sâu hơn về cuộc sống và sự sáng tạo của Van Gogh giúp tạo nên sức hút mạnh mẽ và thu hút nhiều du khách quốc tế đến tham quan bảo tàng.
Bảo tàng nghệ thuật Mori (Mori Art Museum) ở Tokyo, Nhật Bản
Ở châu Á, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng cho thấy những ví dụ tương tự. Quỹ tín thác của Bảo tàng nghệ thuật Mori (Mori Art Museum) ở Tokyo, Nhật Bản đã đóng góp vào việc tổ chức các triển lãm nghệ thuật đa dạng và mang tính đột phá tại Bảo tàng nghệ thuật Mori. Quỹ đã tài trợ cho việc mua sắm các tác phẩm nghệ thuật đương đại, thuê nghệ sĩ và tổ chức các sự kiện đặc biệt, giúp nâng cao vị thế và danh tiếng của Bảo tàng Mori.
Đồng thời, quỹ tín thác đã hỗ trợ cho việc mở rộng không gian trưng bày và nâng cấp cơ sở vật chất, tạo điều kiện tốt hơn cho khách tham quan khám phá và tận hưởng nghệ thuật. Quỹ tín thác của Nhà hát Quốc gia Hàn Quốc (National Theater of Korea), Quỹ tín thác này đã đóng góp vào việc duy trì và phát triển các chương trình biểu diễn truyền thống và hiện đại tại Nhà hát Quốc gia Hàn Quốc. Quỹ đã tài trợ cho việc sản xuất các vở kịch truyền thống, vở nhạc kịch và các biểu diễn nghệ thuật đa dạng khác. Sự ủng hộ tài chính từ quỹ tín thác giúp nhà hát duy trì chất lượng cao và thu hút khách hàng, cũng như xây dựng một nền văn hóa nghệ thuật phong phú cho cộng đồng nghệ sĩ và khán giả Hàn Quốc.
Hay Quỹ tín thác của Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại và Đương đại (National Museum of Modern and Contemporary Art) ở Seoul, Hàn Quốc đã đóng góp rất nhiều vào việc phát triển và duy trì các hoạt động triển lãm và giáo dục tại Bảo tàng này. Quỹ đã hỗ trợ tài chính cho việc mua sắm và bảo quản các tác phẩm nghệ thuật quan trọng, tổ chức các triển lãm đặc biệt và các chương trình giáo dục nhằm giới thiệu nghệ thuật đương đại cho công chúng. Nhờ vào sự ủng hộ từ quỹ tín thác, Bảo tàng đã trở thành một trung tâm nghệ thuật quan trọng và thu hút được sự quan tâm của cả khán giả trong nước và quốc tế…
Các ví dụ trên cho thấy hiệu quả của các quỹ tín thác trong việc duy trì và phát triển các bảo tàng, nhà hát nổi tiếng trên thế giới, từ việc tổ chức các chương trình biểu diễn đa dạng cho đến cải thiện cơ sở vật chất và trưng bày tác phẩm nghệ thuật. Nhờ vào sự ủng hộ tài chính từ các quỹ tín thác, những tổ chức này có thể tiếp tục mang lại giá trị văn hóa và nghệ thuật cho cộng đồng rộng lớn, đồng thời thu hút sự quan tâm và ủng hộ của khán giả, du khách từ khắp nơi trên thế giới. Đây hoàn toàn có thể là những gì có thể học hỏi được ở Việt Nam.
Phóng viên: Với nhiều ví dụ thành công về sử dụng quỹ tín thác cho hoạt động văn hóa nghệ thuật, theo ông, Việt Nam chúng ta cần thực hiện những giải pháp gì để phát huy tốt loại quỹ này cho hoạt động văn hóa nghệ thuật?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Mặc dù quỹ tín thác có thể mang lại nhiều lợi ích đối với các tổ chức văn hóa nghệ thuật ở Việt Nam, nhưng vẫn còn những thách thức cần phải vượt qua. Một trong số đó là việc tìm kiếm nguồn tài trợ ổn định và đáng tin cậy. Các quỹ tín thác thường phụ thuộc vào sự đóng góp từ các bên tài trợ, và việc thu hút và duy trì nguồn tài trợ là một thách thức liên tục.
Để làm được điều đó, chúng ta cần hoàn thiện hơn nữa hành lang pháp lý cho sự ra đời của các quỹ tín thác, trong đó có luật về hiến tặng và tài trợ, sửa đổi luật quản lý sử dụng tài sản công và luật đối tác công – tư, luật thuế... Bên cạnh đó, bản thân các tổ chức văn hóa nghệ thuật cũng cần có các chính sách và quy định rõ ràng để đảm bảo quỹ tín thác hoạt động một cách minh bạch, công bằng và hiệu quả.
Chúng ta có thể tin rằng, cùng với sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước, với mong muốn tháo gỡ những điểm nghẽ cho văn hóa nghệ thuật nước nhà, việc hình thành các quỹ tín thác sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu và tạo đột phá về huy động nguồn lực cho sự phát triển của các tổ chức văn hóa nghệ thuật ở Việt Nam thông qua việc cung cấp nguồn tài trợ ổn định, khuyến khích sự sáng tạo, đa dạng, và bảo vệ di sản văn hóa đất nước.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!