Mặc dù luật pháp về hôn nhân và gia đình đã quy định tuổi kết hôn ở phụ nữ là đủ tròn 18 và nam giới là đủ tròn 20, nhưng theo thống kê gần đây nhất, 11% phụ nữ tuổi từ 20 đến 49 đã kết hôn hoặc đã sống chung như vợ chồng trước tuổi 18.
Trung du miền núi phía Bắc là các tỉnh có tỷ lệ tảo hôn cao hơn so với các vùng khác trong cả nước. Trong độ tuổi từ 10 - 17 tuổi, cứ 10 em trai thì có 01 em có vợ, 05 em gái thì 01 em có chồng. Các tỉnh có tỷ lệ tảo hôn cao là Lai Châu, Hà Giang, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Cao Bằng, trong đó tỉnh Lai Châu có tỷ lệ tảo hôn cao nhất là 18,6%. Tảo hôn đã làm hạn chế cơ hội học tập của trẻ em gái, làm các em mất đi các cơ hội được đào tạo và tìm được công việc làm ổn định. Tảo hôn cũng khiến các trẻ em gái dễ mang thai sớm khi cơ thể chưa phát triển toàn diện, điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển tinh thần và thể chất của các em.
Bên cạnh đó, tảo hôn còn tác động trực tiếp đến các vấn đề kinh tế - xã hội khác tạo thành một vòng luẩn quẩn của sự đói nghèo trong đồng bào dân tộc thiểu số. Theo ý kiến của đại biểu Bùi Sỹ Lợi, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống là vấn đề cần được quan tâm trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Đây cũng là nguyên nhân sâu xa làm suy giảm chất lượng nguồn nhân lực và sự phát triển bền vững vùng dân tộc thiểu số.
Đại biểu Bùi Sỹ Lợi, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa
Phóng viên: Thưa đại biểu, hiện nạn tảo hôn vẫn diễn ra khá nhiều, đặc biệt ở khu vực đồng bào dân tộc thiểu số. Đại biểu có đánh giá như thế nào về thực trạng này?
Đại biểu Bùi Sỹ Lợi, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa: Hiện nay, công tác dân số kế hoạch hóa gia đình đã đạt được mục tiêu thực hiện mức sinh thay thế. Tuy nhiên, tốc độ tăng dân số không đồng đều giữa các vùng miền và chất lượng dân số vẫn còn thấp. Vấn đề quan trọng nhất hiện nay là vấn đề tảo hôn, kết hôn cận huyết thống vẫn diễn ra phổ biến ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc ít người. Điều này gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng về mặt xã hội. Cụ thể: Một là, trẻ em gái chưa đủ tuổi, chưa đủ điều kiện để sinh con nhưng do kết hôn sớm đã phải sinh con dẫn đến nguy cơ thoái hóa nòi giống cao, chất lượng dân số bị suy giảm. Thứ hai, vấn đề đáng quan tâm hơn đó là kết hôn cận huyết thống tức là trong dòng họ gia đình cùng dòng máu nhưng vẫn kết hôn thì đó là nguyên nhân dẫn đến chất lượng dân số của chúng ta thấp đi cho nên đây là vấn đề đáng báo động. Tăng dân số đáp ứng yêu cầu mức sinh thay thế nhưng chất lượng dân số là vấn đề rất quan trọng.
Vì vậy, Hội nghị Trung ương 5 đã ra Nghị quyết về phát triển dân số trong tình hình mới với mục tiêu thay đổi cơ cấu tăng trưởng dân số ở các vùng miền đồng đều để đảm bảo mức sinh thay thế nhưng vẫn đáp ứng được yêu cầu về dân số bình quân của các vùng miền. Chúng ta ưu tiên cho dân tộc thiểu số, dân tộc ít người được tăng dân số để duy trì nòi giống tuy nhiên vấn đề quan trọng là làm sao chất lượng dân số được nâng lên, tránh được tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết. Đây là nguyên nhân cơ bản ảnh hưởng đến chất lượng dân số.
Phóng viên: Nạn tảo hôn vẫn diễn ra đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Theo đại biểu, đâu là nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này
Đại biểu Bùi Sỹ Lợi, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa: Vấn đề tảo hôn do một số nguyên nhân cả chủ quan và khách quan nhưng có lẽ nguyên nhân cơ bản vẫn là do phong tục tập quán và tâm lý về mặt cơ cấu con cái như; trọng nam khinh nữ... Phong tục, tập quán của các dân tộc thiểu số tồn tại và ăn sâu trong nhận thức của người dân từ nhiều đời nay và ảnh hưởng, chi phối mạnh mẽ trong đời sống, sinh hoạt của phần lớn đồng bào các dân tộc thiểu số.
Đối với đồng bào dân tộc thiểu số, việc kết hôn chủ yếu được thực hiện theo phong tục, tập quán; việc lấy vợ, lấy chồng mà chỉ cần sự đồng ý của những người đứng đầu trong làng hoặc của cha mẹ hai bên nam nữ và sự chứng kiến của gia đình, họ hàng, làng xóm. Quan niệm cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy; hay những tục lệ như tục lệ bắt vợ, tục “nối dây”, cưỡng ép hôn nhân vẫn còn tồn tại. Một nguyên nhân cơ bản khác nữa là do vùng đồng bào dân tộc thiểu số trình độ dân trí thấp. Nhận thức và ý thức pháp luật của người dân nơi đây, nhất là đối với nhóm phụ nữ dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế đã tác động làm gia tăng tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết.
Phóng viên: Thưa đại biểu, để hạn chế nạn tảo hôn cũng như hôn nhân cận huyết thì cần có những giải pháp căn cơ như thế nào?
Đại biểu Bùi Sỹ Lợi, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa: Nhận thức được hậu quả của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách tiến hành vận động các tầng lớp nhân dân thực hiện các giải pháp đồng bộ nhằm thực hiện chiến lược nâng cao sức khỏe, tầm vóc người Việt Nam. Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 498/QĐ-TTg phê duyệt đề án giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2015 - 2025.
Tuy nhiên, song song với việc thực hiện Đề án, cũng cần phải chú trọng một số giải pháp như: Một là, phải ưu tiên phát triển kinh tế - xã hội, phát triển giao thông vận tải; các điều kiện cơ sở hạ tầng để làm chuyển biến đời sống, phát triển kinh tế ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Bởi phát triển kinh tế - xã hội chính là điều kiện để phát triển văn hóa, giáo dục. Hai là, phải làm tốt công tác tuyên truyền giáo dục về dân số kế hoạch hóa gia đình để nâng cao nhận thức người dân; vùng sâu vùng xa cần phải có y tế thôn bản để sinh con trong điều kiện an toàn, có hướng dẫn tư vấn về kế hoạch hóa gia đình, ... Thứ ba, phải tăng cường vai trò lãnh đạo quản lý tư của chính quyền địa phương, các tổ chức chính trị xã hội phải vào cuộc để tuyên truyền tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức. Thứ tư, không câu nệ việc hướng dẫn kiến thức giới tính sớm cho trẻ em. Cần có kế hoạch giảng dạy cho học sinh tiếp cận về kiến thức giới tính, dân số, kế hoạch hóa gia đình phù hợp với lứa tuổi để chuyển biến nhận thức ngay từ nhỏ. Đây là vấn đề xã hội phải chuyển biến nhận thức từng bước và chú trọng tăng cường đầu tư về nguồn lực.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Đại biểu!