Những hạn chế của Pháp lệnh Thư viện trong hoạt động phát triển Thư viện
Được thành lập từ tháng 2 năm 1977, Trung tâm Thông tin - Thư viện thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội là địa chỉ quen thuộc để cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, học sinh, sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh của Đại học Quốc gia Hà Nội tới tra cứu, khai thác thông tin, tư liệu.
Với mục tiêu hoạt động tất cả vì bạn đọc, Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội không ngừng hoàn thiện, nâng cao chất lượng các dịch vụ, đồng thời chú trọng đổi mới phương thức phục vụ; nâng cấp, phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin – thư viện theo hướng tích hợp các giải pháp công nghệ hiện đại.
Là một trong những sinh viên thường xuyên có mặt tại Thư viện, sinh viên Trần Thu Hường cho biết: việc ứng dụng các giải pháp công nghệ vào hoạt động thư viện đã tạo ra nhiều tiện ích, giúp rút ngắn thời gian mượn trả tài liệu, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sinh viên đến nghiên cứu học tập.
Trung tâm Thông tin Thư viện - Đại học Quốc gia Hà Nội
Tuy nhiên, trước xu thế hội nhập, Trung tâm Thông tin - Thư viện còn gặp không ít khó khăn, vướng mắc do hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, mà cao nhất là Pháp lệnh Thư viện không còn phù hợp với thực tiễn. Theo ông Nguyễn Hoàng Sơn, Giám đốc Trung tâm – Thông tin Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội, Pháp lệnh Thư viện mới đề cập đến thư viện theo phương thức truyền thống - thư viện sách, báo in, mà chưa đề cập đến thư viện số, gắn với ứng dụng công nghệ thông tin đang trở thành xu thế phát triển tất yếu; việc hình thành các hệ thống siêu dữ liệu cho phép tra cứu, khai thác nguồn lực thông tin nhanh và chính xác mọi lúc, mọi nơi; việc liên thông giữa các thư viện để đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của người sử dụng cũng chưa được quy định.
Hiện nay, văn bản pháp lý cao nhất điều chỉnh hoạt động thư viện là Pháp lệnh Thư viện. Pháp lệnh Thư viện đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua ngày 28/12/2000, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/4/2001. Sau hơn 18 năm triển khai Pháp lệnh, sự nghiệp thư viện Việt Nam đã có những bước tiến đáng ghi nhận, mạng lưới thư viện công lập phát triển vượt bậc cả về số lượng và chất lượng với hơn 31.000 thư viện và hơn 21.000 tủ sách, phòng đọc cơ sở. Không chỉ vậy, Pháp lệnh còn tạo ra sự chuyển biến lớn về nhận thức và quản lý, phát triển thư viện. Từ chỗ chỉ là nơi giữ gìn di sản thư tịch của dân tộc, thu thập, tổ chức khai thác và sử dụng vốn tài liệu dùng chung, đến nay thư viện đã trở thành nơi sinh hoạt văn hóa, không gian học tập sáng tạo của cộng đồng góp phần không nhỏ vào việc xây dựng nền tảng văn hóa phục vụ cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
Ông Nguyễn Hoàng Sơn, Giám đốc Trung tâm – Thông tin Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội
Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được thì hoạt động thư viện ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu đọc, sử dụng và khai thác thông tin của các tầng lớp nhân dân. Nhiều thư viện ở nước ta đã phải đối mặt với nguy cơ tụt hậu do ngân sách đầu tư cho thư viện hạn hẹp. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên được cho là do hệ thống pháp luật hiện hành về thư viện đã bộc lộ nhiều bất cập.
Bà Hoàng Thị Hoa, Phó Chủ nhiệm ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội cho rằng, Pháp lệnh chỉ điều chỉnh hệ thống thư viện công lập, chưa điều chỉnh thư viện tư nhân, thư viện của tổ chức, cá nhân nước ngoài thành lập và hoạt động tại Việt Nam. Mặc dù Chính phủ đã ban hành Nghị định số 02 ngày 06/01/2009 quy định về tổ chức và hoạt động của thư viện tư nhân có phục vụ cộng đồng. Tuy nhiên, căn cứ để điều chỉnh thư viện tư nhân là Nghị định, hạn chế về giá trị pháp lý, nên chưa khuyến khích được những người có kinh tế và vốn tài liệu thành lập thư viện để phục vụ cộng đồng. Không chỉ vậy, việc xếp hạng thư viện cũng đang tồn tại những bất cập bởi xếp hạng thư viện áp dụng đối với hệ thống thư viện công cộng, mang tính hành chính cố định đã triệt tiêu động lực phấn đấu.
.jpg)
Bà Hoàng Thị Hoa, Phó Chủ nhiệm ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội
Đối mặt với nhiều khó khăn lớn, các thư viện đang thiếu nguồn lực để phát triển theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa; người làm công tác thư viện thụ động, chưa được quan tâm, tạo điều kiện để phát huy hết khả năng và sáng tạo trong công tác. Để kịp thời khắc phục những khó khăn, vướng mắc nêu trên, tại kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XIV, Chính phủ đã trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu dự án Luật Thư viện. Cho ý kiến về dự án luật, đa số các đại biểu đều nhất trí tán thành cao với sự cần thiết phải ban hành Luật Thư viện. Tuy vậy, trong phiên thảo luận tại hội trường cũng như thảo luận tại tổ vẫn còn nhiều ý kiến đại biểu băn khoăn về một số nội dung trong dự thảo luật như: phân loại thư viện, mô hình tổ chức của các loại hình thư viện; thành lập thư viện,….
Theo Đại biểu Huỳnh Thanh Cảnh, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Thuận, cần lưu ý đến vấn đề thành lập thư viện, làm rõ quy chế về tự chủ biên chế, tự chủ tài chính trong quá trình thành lập và hoạt động của thư viện tránh vướng mắc khi thi hành.
%20copy.jpg)
Đại biểu Đoàn Thị Hảo, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Nguyên
Về thành lập thư viện cấp xã, theo ý kiến của đại biểu Đoàn Thị Hảo, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Nguyên, thì hiện nay tình trạng các thư viện ở cấp xã, cấp huyện chưa được quan tâm đúng mức, nhiều nơi rất khó khăn không thành lập được thư viện. Vì vậy, đại biểu đề nghị dự thảo Luật cần tập trung giải quyết những vấn đề này, ưu tiên đầu tư phát triển thư viện ở các cấp địa phương như cấp xã, cấp huyện và đặc biệt là ở những vùng sâu vùng xa.
Bên cạnh đó, các đại biểu cũng đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện một số từ ngữ; làm rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động thư viện; bổ sung quy định về thời hạn đình chỉ hoạt động thư viện, tiêu chuẩn đối với lãnh đạo thư viện, tiêu chuẩn người làm công tác thư viện tại dự thảo Luật; tiếp tục rà soát, hoàn thiện kỹ thuật văn bản, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật của dự thảo Luật. Dự án Luật Thư viện sẽ tiếp tục được Quốc hội cho ý kiến và dự kiến biểu quyết thông qua tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIV.
Sự cần thiết xây dựng Luật Thư viện
Như vậy, sau hơn 18 năm triển khai Pháp lệnh, sự nghiệp Thư viện Việt Nam đã có những bước tiến đáng ghi nhận, mạng lưới thư viện công lập phát triển vượt bậc cả về số lượng và chất lượng. Tuy nhiên, hoạt động thư viện ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế chưa đáp ứng được nhu cầu đọc, sử dụng và khai thác thông tin của các tầng lớp nhân dân. Vậy để khắc phục những hạn chế này thì dự thảo Luật Thư viện cần quy định cụ thể như thế nào? và đâu là những vẫn đề còn băn khoăn cần tiếp tục được nghiên cứu tại dự thảo Luật? Cổng thông tin điện tử Quốc hội với Đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh.
Đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh
Phóng viên: Cảm ơn đại biểu đã dành thời gian trả lời phỏng vấn của Truyền hình Quốc hội Việt Nam. Thưa đại biểu, tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội cho ý kiến lần đầu về dự án Thư viện. Vậy, đại biểu đánh giá như thế nào về sự cần thiết phải ban hành Luật?
Đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh: Đối với dự án Luật Thư viện, qua nghiên cứu Tờ trình cũng như dự thảo Luật, tôi cơ bản đồng tình với Chính phủ trong vấn đề cần thiết phải ban hành Luật Thư viện trong bối cảnh hiện nay. Thực tế cho thấy, sau hơn 18 năm triển khai thi hành Pháp lệnh Thư viện đã bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế. Bời vậy, những bất cập này cần được kịp thời sửa đổi, khắc phục nhằm tạo điều kiện cho hoạt động thư viện tiếp tục phát triển và lớn mạnh.
Việc ban hành Luật Thư viện cũng phù hợp với Hiến pháp năm 2013. Hiến pháp mới quy định công dân có quyền tiếp cận thông tin, quyền và nghĩa vụ học tập, quyền hưởng thụ và tiếp cận các giá trị văn hóa, tham gia vào đời sống văn hóa, sử dụng các cơ sở văn hóa; Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng. Cụ thể những điều Hiến định, Luật Thư viện cần được ban hành khắc phục những bất cập của Pháp lệnh nhằm đảm bảo phát triển sự nghiệp thư viện, góp phần để công dân có điều kiện thực hiện đủ quyền, nghĩa vụ của mình, đảm bảo người dân được tiếp cận thông tin, các giá trị văn hóa thành văn của dân tộc và nhân loại.
Phóng viên: Đối với những quy định tại dự thảo Luật Thư viện, đại biểu có băn khoăn hay góp ý cụ thể về nội dung gì?
Đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh: Tôi cơ bản đồng tình với bố cục cũng như những nội dung cơ bản của dự thảo. Tuy nhiên, tôi cho rằng vẫn còn 1 số nội dung cần tiếp tục được nghiên cứu, cân nhắc làm rõ.
Thứ nhất, về khái niệm chúng ta cho rằng luật hiện nay đang nói là thư viện là của 1 bộ phận của tổ chức hay tổ chức tuy nhiên thư viện còn có thể ở mỗi cơ quan đặc biệt thư viện còn có thể do 1 cá nhân thành lập cho nên tôi cho là khái niệm về thư viện trong dự thảo cần khái quát hơn, đầy đủ hơn.
Thứ hai, về thư viện chuyên ngành cần phải làm rõ hơn thế nào là thư viện chuyên ngành. Đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu bổ sung các quy định về vai trò, trách nhiệm của các thư viện chuyên ngành, nhất là các thư viện trung tâm có vai trò quan trọng trong việc điều hòa, phối hợp phát triển tài nguyên số dùng chung, hệ tri thức số quốc gia, liên thông thư viện và kết hợp hài hòa giữa hoạt động thư viện và thông tin khoa học và công nghệ nhằm phát huy hiệu quả hạ tầng quốc gia về thông tin - thư viện của đất nước.
Thứ ba là vấn đề xếp hạng thư viện, đề nghị nên làm rõ vấn đề tiêu chuẩn hay là phương thức để chúng ta có thể xếp hạng thư viện xếp hạng như thế nào cho phù hợp và xếp hạng để làm gì?
Phóng viên: Có ý kiến cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, Luật Thư viện nếu được ban hành kỳ vọng sẽ góp phần nâng cao văn hóa đọc của người Việt. Đại biểu có đồng tình với quan điểm nêu trên?
Đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh: Tôi cho rằng hiện nay thì văn hóa đọc của chúng ta càng ngày càng tiến bộ hơn từ đọc sách, đọc điện tử. Thư viện nếu được tổ chức 1 cách chất lượng sẽ thu hút đông đảo người đọc đến thư viện, giúp cải thiện văn hóa đọc. Bởi vậy, tôi nghĩ rằng sự ra đời của Luật thư viện sẽ là động lực, đòn bẩy quan trọng giúp đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của Thư viện. Thông qua đó, sẽ góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy văn hóa đọc của người dân, giúp người dân thuận lợi hơn trong việc tiếp cận, thu nhận thông tin, người dân có nhiều cơ hội tiếp cận thông tin, thu hút số lượng người đến với thư viện nhiều hơn, góp phần xây dựng xã hội học tập.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Đại biểu!
Thư viện là thiết chế có vị trí quan trọng, đã xuất hiện ở Việt Nam và trên thế giới từ lâu đời, gắn với lịch sử phát triển, tiến bộ của nhân loại. Bời vậy, Đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh cho rằng việc ban hành Luật Thư viện trong bối cảnh mới là vô cùng cần thiết. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đề ra, dự thảo Luật Thư viện sẽ phải đáp yêu cầu phát triển của ngành thư viện nhằm khắc phục những hạn chế, tồn tại sau 18 năm thi hành Pháp lệnh thư viện; tạo cơ sở pháp lý vững chắc thúc đẩy sự phát triển của hệ thống thư viện hiện đại. Đồng thời, mục đích quan trọng nhất cần hướng tới của Luật Thư viện phải tạo điều kiện cho người dân dễ dàng tiếp cận kiến thức, thông tin, góp phần nâng cao văn hóa đọc của người Việt./.