Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi được kết cấu gồm 10 chương và 136 điều (Luật BHXH năm 2014 gồm 09 chương và 125 điều). Dự thảo Luật cụ thể hóa quy định 11 nội dung lớn bao gồm: Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng; Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; Bổ sung quyền lợi hưởng các chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn; Bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện; Giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm; Sửa đổi quy định hưởng BHXH một lần; Bổ sung quy định quản lý thu, đóng BHXH nhằm xử lý tình trạng trốn đóng BHXH; Sửa đổi căn cứ đóng BHXH bắt buộc;…
Về quy định hưởng BHXH một lần, dự thảo Luật đề xuất 02 phương án tại điểm đ khoản 1 Điều 70, cụ thể như sau:
Phương án 1: Quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau: Nhóm 1: Đối với người lao động đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc và chưa đủ 20 năm đóng BHXH, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần. Nhóm 2: Đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (dự kiến 01/07/2025) thì không được nhận BHXH một lần (chỉ giải quyết hưởng BHXH một lần trong các trường hợp: đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định tại Điều 60 Luật BHXH hiện hành).
Phương án 2: Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.
Đại biểu Nguyễn Thanh Cầm – Đoàn ĐBQH tỉnh Tiền Giang
Tham gia góp ý về nội dung này, đại biểu Nguyễn Thanh Cầm – Đoàn ĐBQH tỉnh Tiền Giang đánh giá cao Báo cáo của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Xã hội đã rất cân nhắc, thận trọng, kỹ lưỡng khi nhận định đây là vấn vấn lớn, hết sức nhạy cảm, phức tạp và đã đưa ra nhiều phương án, ý kiến khác nhau, được thể hiện và phân tích kỹ cả về ưu điểm và hạn chế của từng phương án. Đồng thời, kiến nghị Ban soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu và lấy ý kiến các đối tượng chịu tác động trực tiếp, có xem xét dưới góc độ giới, để có được một phương án thấu đáo, đáp ứng được quyền lợi thực chất và nguyện vọng của người lao động về việc hưởng BHXH một lần.
Nêu quan điểm, đại biểu tỉnh Tiền Giang ủng hộ phương án người lao động được rút BHXH một lần và được rút một mức thỏa đáng nhất có thể được. Bên cạnh đó, đề nghị có các hình thức hỗ trợ song song như tín dụng, vốn vay ưu đãi cho người lao động kèm theo công tác vận động, truyền thông để thay đổi nhận thức, hành vi giúp mọi người nhận diện được lợi ích lâu dài của việc tham gia BHXH, từ đó tự nguyện cam kết thực hiện”.
Đại biểu Chu Thị Hồng Thái – Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn
Về nội dung này, phát biểu tại hội trường, đại biểu Chu Thị Hồng Thái – Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn cho rằng, để hạn chế tình trạng rút BHXH một lần, cần có quy định tăng chế độ chính sách của BHXH nhằm giữ người lao động tham gia thay vì hạn chế quyền rút của người lao động.
Cũng theo đại biểu, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp kinh doanh ở các ngành nghề sử dụng nhiều lao động, bị ảnh hưởng lớn như: du lịch, khách sạn, vận tải, giáo dục, may mặc... ngừng hoạt động hoặc sản xuất, kinh doanh cầm chừng. Theo đó, người lao động bị ảnh hưởng tập trung ở độ tuổi từ 20 đến 40 chiếm 77,5%. Ở độ tuổi này, tích lũy không nhiều, trình độ nhận thức và tuổi đời còn chưa cao nên chỉ quan tâm giải quyết vấn đề trước mắt. Tuy nhiên, trên thực tế cũng còn có nguyên nhân, tại các khu công nghiệp chỉ tuyển dụng công nhân trong độ tuổi từ 18 đến 40 tuổi, quá tuổi lao động trên hầu hết người lao động phải xin việc làm tại các công việc tự do khác. Mặt khác công nhân nhiều tuổi cũng sẽ không thể nào làm dây chuyền mà phải nghỉ việc. Trên thực tế ở Việt Nam ngoài 40 tuổi rất khó tìm việc, nhất là lao động nữ. Vừa không có việc làm để có tiền đóng bảo hiểm xã hội tiếp, lại trong lúc hoàn cảnh khó khăn nên nhiều người có nhu cầu rút bảo hiểm xã hội một lần để trang trải cuộc sống.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga – Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương
Tham gia thảo luận tại hội trường, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga – Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương nhấn mạnh, rút BHXH một lần là một thực trạng vô cùng day dứt hiện nay, gây tác động tiêu cực đến đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của người dân. Thực tế, dù các cơ quan, tổ chức đã tích cực tuyên truyền, hướng dẫn, phổ biến nhưng trong những năm qua, việc rút BHXH một lần vẫn chưa có xu hướng giảm. Đây là một vấn đề lớn, có tác động sâu sắc đến người dân, đặc biệt những trường hợp cần rút BHXH một lần đều là những trường hợp thường có khó khăn về kinh tế, vì vậy sẽ rất dễ vấp phải nhiều ý kiến trái chiều trong dư luận xã hội.
Theo đại biểu, nếu không có những quy định triệt để thì rất khó có thể dần xoá bỏ tình trạng rút BHXH một lần, nhưng đặt trong bối cảnh đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn thì dường như việc loại bỏ hoàn toàn quy định về rút BHXH một lần từ khi luật mới có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025) là chưa thực sự phù hợp. “Để hạn chế tình trạng này, các quy định cần siết chặt theo 2 khía cạnh khác nhau. Cụ thể, trao quyền lựa chọn cho NLĐ bằng cách tăng tính hấp dẫn, ưu đãi của các chế độ BHXH để giữ chân NLĐ trong hệ thống BHXH; quy định chặt chẽ các điều kiện hưởng để hạn chế tối đa rút BHXH một lần, từ việc hạn chế, siết chặt bằng các quy định sau đó mới có thể tiến tới lộ trình bỏ hoàn toàn chế định rút BHXH một lần”- Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nêu kiến nghị.
Tham gia tranh luận về nội dung này, đại biểu Dương Khắc Mai – Đoàn ĐBQH tỉnh Đắk Nông cho rằng, bảo hiểm xã hội là chỗ dựa cơ bản của người lao động khi tuổi cao và không thể làm ra của cải vật chất để nuôi bản thân khi tuổi già sức yếu. Thực tế, hoàn cảnh của mỗi gia đình là khác nhau, không phải ai cũng có chỗ dựa vững chắc vào người thân, gia đình.
Do đó, theo đại biểu, Nhà nước cần có giải pháp để đảm bảo và quy định mang tính nguyên tắc, định hướng, thậm chí là quy định bắt buộc để người lao động phải chuẩn bị từ sớm, từ xa, không để là “một nốt nhạc trầm buồn” khi tuổi già của mình, không để là một gánh nặng cho gia đình, xã hội khi tuổi xế chiều. Phải tác động mạnh bằng chính sách, bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, tạo niềm tin vững chắc cho người lao động hiểu. Hiện nay, không ít số người lao động và người dân do trình độ nhận thức khác nhau, chưa hiểu rõ về ý nghĩa, tầm quan trọng của bảo hiểm xã hội với các loại hình bảo hiểm khác, tuyên truyền tích cực, trực tiếp và gián tiếp, mọi lúc mọi nơi. Thậm chí tuyên truyền đến mức độ làm người lao động, người dân hiểu nhầm đây là một khoản đầu tư sinh lời trong tương lai.
Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung phát biểu tại phiên thảo luận
Phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung khẳng định, việc sửa đổi luật có sơ sở chính trị vững chắc. Đó là, Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH; gần đây Hội nghị lần thứ 8 BCH Trung ương Đảng khóa XIII tiếp tục bàn về chính sách xã hội. Do đó, những vấn đề Ban soạn thảo đưa ra, Chính phủ trình Quốc hội góp phần thể chế hóa theo nguyên tắc phấn đấu, tiến tới BHXH đa tầng, BHXH toàn dân; khắc phục cơ bản những vướng mắc khó khăn hiện nay.
Liên quan đến quy định BHXH một lần, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết, việc đưa ra phương án BHXH một lần cần hướng tới hai tới mục tiêu cơ bản. Cụ thể, đáp ứng được nhu cầu chính đáng của người tham gia BHXH vẫn có quyền được rút BHXH; phải phấn đấu để giữ chân người lao động trong hệ thống, đảm bảo an sinh xã hội và chăm lo cho người dân khi về già có lương hưu, đảm bảo cuộc sống. “Khó có thể đưa ra một phương án tối ưu, phương án chỉ có ưu điểm. Song qua thảo luận của Quốc hội hôm nay và ý kiến của người lao động, việc điều chỉnh hưởng BHXH sẽ tiếp tục theo hướng người lao động có quyền vấn đề này nhưng không phân biệt người đóng trước hay đóng sau sau khi luật có hiệu lực”- Bộ trưởng khẳng định.
Đối với ý kiến một số đại biểu Quốc hội nêu nhiều về vấn đề mức cho rút khác nhau, Bộ trưởng cho biết, Ban Soạn thảo đưa ra phương án 2, trong đó 50-50 là thời gian đóng chứ không phải mức đóng. Để lại 50% là để lại cho người lao động và được ghi nhận trong sổ BHXH để người lao động tiếp tục được hưởng các quyền lợi BHXH. Khi người lao động quay trở lại tham gia thì được cộng hưởng tiếp thời gian đóng. Còn nếu không tham gia thì khi đến tuổi nghỉ hưu, người lao động sẽ hưởng trợ cấp hằng tháng,.../.
