Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo công tác bầu cử UBTƯ MTTQ Việt Nam Hầu A Lềnh
Tăng chuyên trách, giảm kiêm nhiệm
Phóng viên: Thưa ông, vậy cho đến nay, các công tác về bầu cử đã được MTTQ Việt Nam các cấp chuẩn bị ra sao, thu được những kết quả nào?
- Ông Hầu A Lềnh: Trước hết phải nói rằng kế thừa kinh nghiệm và thành công của những cuộc bầu cử ĐBQH và ĐB HĐND các cấp các khóa trước đây, Bộ Chính trị khóa XII đã ban hành Chỉ thị 45/2020 về lãnh đạo bầu cử ĐBQH khóa XV và ĐB HĐND các cấp từ rất sớm (tháng 6-2020). Chỉ thị này là cơ sở để Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam ban hành các nghị quyết và văn bản hướng dẫn rất kịp thời.
Công tác phối hợp giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội với Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và Chính phủ trong việc ban hành các nghị quyết liên tịch hướng dẫn về quy trình tổ chức các hội nghị hiệp thương, hội nghị tiếp xúc cử tri, lấy ý kiến cử tri nơi công tác, nơi cư trú đối với người ứng cử ĐBQH và ĐB HĐND là rất tốt. Các văn bản hướng dẫn này đã kịp thời giải quyết những vấn đề phát sinh trong tình hình COVID-19 ảnh hưởng tới kinh tế - xã hội nước ta hiện nay.
Chính vì vậy mà các hội nghị hiệp thương lần thứ nhất đã diễn ra rất dân chủ, đúng luật và đảm bảo đúng thời gian quy định.
Phóng viên: Theo quy định thì số lượng ĐBQH khóa XV là 500, về con số không đổi so với khóa trước, vậy bầu cử kỳ này có những nội dung mới nào đáng lưu ý, thưa ông?
- Số lượng ĐBQH thì không có gì thay đổi nhưng cơ cấu ĐBQH có những thay đổi sau khi Luật Tổ chức Quốc hội được sửa đổi năm 2020. Điểm nhấn quan trọng là việc tăng ĐBQH chuyên trách đã được luật hóa.
Bộ Chính trị khóa XII trong Chỉ thị 45/2020 cũng đã nói rất rõ về tỉ lệ các thành phần trong cơ cấu ĐBQH. Luật Tổ chức Quốc hội cũng có những điểm nhấn quan trọng như ấn định tỉ lệ 5% ĐBQH là các chuyên gia, nhà khoa học. Như vậy thì số lượng đại biểu ở Trung ương, đại biểu là nhà khoa học sẽ tăng lên để phục vụ cho công tác lập pháp, mà cụ thể là tăng đại biểu chuyên trách là nhà khoa học, chuyên gia để nghiên cứu, tham mưu, đề xuất và thẩm định các dự luật, dự thảo nghị quyết ở Quốc hội. Mỗi một nhiệm kỳ Quốc hội chúng ta đều có sự tính toán để phân định một tỉ lệ các ĐBQH theo thành phần để phục vụ sự phát triển của đất nước.
Phóng viên: Tăng đại biểu chuyên trách cũng có nghĩa là đại biểu ở các khối khác sẽ giảm đi, thưa ông?
- Điều đó là đương nhiên. Cụ thể là ĐBQH khóa XV của khối hành pháp, Chính phủ, các cơ quan tư pháp, MTTQ cũng giảm hai đại biểu so với Quốc hội khóa XIV. Đây là một việc làm cần thiết trong nhiệm kỳ này. Chúng tôi thấy rằng như thế là rất phù hợp. Bởi vì các cơ quan hành pháp, cơ quan chấp hành thực hiện các nghị quyết của Quốc hội thì cũng không nhất thiết là phải đầy đủ đại biểu ở tất cả bộ, ngành, các cơ quan. Tư pháp cũng vậy.
Hiểu sao về tính đại diện của ĐBQH?
Phóng viên: Quốc hội của ta mang tính “đại diện - cơ cấu”. Mới đây, ở hội nghị hiệp thương lần thứ nhất, một số ý kiến cho rằng cần tăng đại biểu ngoài đảng. Ông nghĩ sao?
- Chỉ thị 45/2020 của Bộ Chính trị khóa XII cũng đã nói rất rõ. Một số cơ cấu quan trọng như tỉ lệ ĐBQH ngoài Đảng 5%-10%, có nghĩa là cần phải đạt được 25-50 ĐBQH ngoài Đảng. Sau hội nghị hiệp thương lần một thì các địa phương cũng đã tổng hợp và có giới thiệu ĐB ngoài Đảng đạt khoảng trên 7%. Như vậy là tỉ lệ này cũng đạt trong khung mà Bộ Chính trị đã chỉ thị. Tuy vậy, chúng ta đều mong muốn tỉ lệ ĐBQH ngoài Đảng đạt được 10%. Tới đây, trong quá trình hiệp thương cũng như điều chỉnh lần hai thì chúng tôi cũng hy vọng là tỉ lệ này tăng lên.
Còn các thành phần khác như doanh nghiệp, trí thức, nữ, trẻ, tôn giáo…
- Chúng ta hiểu rằng khi nói tỉ lệ đại biểu ngoài Đảng 5%-10%, đại biểu nữ 35%, đại biểu dân tộc thiểu số 18%... thì không có nghĩa là từng thành phần phải đạt được chừng ấy tỉ lệ ĐBQH. Những tiêu chí ấy có thể hội đủ ở một đại biểu. Chẳng hạn như một đại biểu có thể vừa là nữ, vừa trẻ, vừa là trí thức, nhà khoa học, vừa là dân tộc thiểu số. Cũng vậy, một đại biểu có thể vừa đạt tiêu chí là trẻ, độc lập, ngoài đảng và tôn giáo. Về tiêu chí thì riêng biệt nhưng thường một đại biểu sẽ đáp ứng được nhiều tiêu chí. Cơ cấu vì vậy mang tính kết hợp nhiều hơn.
Phóng viên: Như vậy liệu chúng ta có lo ngại là các dân tộc ở Việt Nam sẽ có dân tộc, thành phần không có ĐBQH?
- Nguyên lý Quốc hội có thành phần dân tộc thì không có nghĩa là trong Quốc hội phải có đủ 54 ĐB của 54 thành phần dân tộc của Việt Nam, mà là các đại biểu dân tộc có đủ điều kiện, tiêu chí đại diện cho các thành phần dân tộc hoặc là người của chính thành phần dân tộc đó. Tương tự, các tôn giáo cũng vậy, không phải tất cả tôn giáo được công nhận đều có đại biểu, mà là có “thành phần tôn giáo”.
Chúng ta khẳng định rằng cuộc bầu cử Quốc hội khóa XV không bỏ sót thành phần nào. Và chắc chắn mọi dân tộc, mọi tổ chức, thành phần trong xã hội đều có đại biểu của mình. Mặt khác, cần chú ý rằng: Hiến pháp và luật quy định ĐBQH là đại diện cho cử tri nơi bầu ra mình và nhân dân cả nước. Như vậy, khi cử tri bầu được một ĐBQH thì ĐBQH đó là ĐBQH cả nước.
Không vì cơ cấu mà hạ thấp tiêu chuẩn
Phóng viên: Chỉ thị của Bộ Chính trị khóa XII ông nhắc tới nói rằng: “Lấy tiêu chuẩn, chất lượng ĐB làm trọng tâm, không vì cơ cấu mà hạ thấp tiêu chuẩn” của ĐBQH.
- Chúng tôi cho rằng chỉ đạo của Bộ Chính trị hết sức thông suốt từ đại hội Đảng cho đến bầu cử ĐBQH khóa XV và ĐB HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026. Đặt tiêu chuẩn, chất lượng ĐBQH lên hàng đầu ra sao thì Chỉ thị 45/2020 của Bộ Chính trị cũng đã nêu rõ và chúng ta tin tưởng không có chuyện giới thiệu những người không đủ tiêu chuẩn ứng cử ĐBQH và ĐB HĐND các cấp.
MTTQ các cấp theo chức năng, thẩm quyền trong luật sẽ tiến hành giám sát quá trình giới thiệu những người ứng cử ở các cơ quan, đơn vị, địa phương để đảm bảo tiêu chuẩn này. Chúng tôi tin rằng nếu những người ứng cử được giới thiệu đáp ứng được tiêu chuẩn mà Bộ Chính trị đã quy định thì chắc chắn là chất lượng của QH khóa XV sẽ cao hơn nữa.
Phóng viên: Có một số ý kiến cho rằng việc ứng cử ĐBQH và ĐBHĐND các cấp có vẻ hơi “đóng khung”. Theo ông, quyền ứng cử ĐBQH và ĐB HĐND đã được bảo đảm tốt nhất?
- Chúng ta biết hiến pháp quy định: Công dân đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào QH, HĐND. Luật Bầu cử QH và HĐND các cấp chỉ quy định năm trường hợp không được ứng cử QH và HĐND như trong Điều 37 thôi. Đó là người đang bị tước quyền ứng cử theo bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật, người đang chấp hành hình phạt tù, người bị hạn chế hoặc mất năng lực hành vi dân sự; người đang bị khởi tố bị can; người đang chấp hành bản án, quyết định hình sự của tòa án; người đã chấp hành xong bản án, quyết định hình sự của tòa án nhưng chưa được xóa án tích; người đang chấp hành biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc hoặc giáo dục tại xã, phường, thị trấn.
Như thế, quyền ứng cử của công dân đã được quy định rõ ràng, minh bạch. Thực tế Nhà nước cũng không ngăn cản, hạn chế quyền ứng cử của công dân. Bất kể ai đủ tiêu chuẩn, điều kiện theo hiến pháp, Luật Bầu cử QH và HĐND nộp hồ sơ đều được tiếp nhận mà không gặp cản trở gì.
Đương nhiên, khi công dân ứng cử thì phải tuân thủ các quy định trong luật. Chẳng hạn như phải tham dự các hội nghị cử tri ở nơi cư trú, nơi làm việc. Nếu đạt tỉ lệ cử tri đồng ý thì được giới thiệu ứng cử; nếu không đạt đủ thì trượt. Nếu trượt thì đó là do người đó không được cử tri tín nhiệm chứ không phải là do Nhà nước hạn chế hay tước quyền ứng cử. Các quy định về ứng cử QH và HĐND rất minh bạch, dân chủ.
Trường hợp đảng viên, cán bộ, công chức tự ứng cử
Phóng viên: Thưa ông, đối với đảng viên, cán bộ, công chức…, việc tự ứng cử sẽ như thế nào?
- Nguyên lý là khi anh đã thuộc một cơ quan, tổ chức nào đó thì anh phải theo quy định. Việc ứng cử của một cán bộ, đảng viên của một cơ quan, đoàn thể, như các quy định đã nói, phải được cơ quan, đơn vị quản lý đồng ý, xác nhận. Bởi bất kể cán bộ, đảng viên, công chức nào cũng chịu sự quản lý và việc ứng cử ấy phải được báo cáo với tổ chức.
Phóng viên: Liệu điều này có tạo ra bất lợi hơn so với các công dân tự ứng cử?
- Không phải! Một cán bộ, công chức trong việc ứng cử QH và HĐND trước hết phải tuân thủ các quy định của pháp luật liên quan đến mình như Luật Cán bộ, công chức và các quy định của tổ chức. Khi đã được đơn vị, cơ quan, tổ chức đồng ý giới thiệu ứng cử rồi thì các quy định khác với người ứng cử không có gì khác biệt.
Chẳng hạn như phải nộp hồ sơ, kê khai tài sản để nhân dân giám sát, phải tham dự các hội nghị tiếp xúc cử tri nơi cư trú, phải làm rõ và giải trình các vấn đề cử tri nêu về bản thân, về chương trình hành động. Và đương nhiên cũng phải vận động bầu cử theo các quy định của pháp luật.
Như vậy, những công dân tự ứng cử cũng như người được cơ quan, đơn vị, tổ chức nhà nước, Đảng giới thiệu đều có những điều kiện như nhau, không bên nào “rộng cửa” hơn bên nào, từ hồ sơ, thủ tục cho đến các hoạt động bầu cử khác.
Phóng viên: Xin cám ơn ông!
