Là CTMTQG đầu tiên hoàn thành việc xây dựng, ban hành đầy đủ các văn bản hướng dẫn thực hiện ở cấp Trung ương
Đề cập về kết quả giám sát Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) giảm nghèo bền vững, Đoàn giám sát của Quốc hội cho biết, CTMTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 24/2021/QH15 phê duyệt chủ trương đầu tư CTMTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 (sau đây viết là Nghị quyết 24); với tổng nguồn vốn tối thiểu là 75.000 tỷ đồng. Chương trình gồm 07 dự án, kết cấu 02 dự án độc lập và 05 dự án với 11 tiểu dự án.
Thay mặt Đoàn giám sát, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Nguyễn Lâm Thành báo cáo kết quả giám sát CTMTQG giảm nghèo bền vững
Chương trình đã cơ bản bám sát mục tiêu “thực hiện giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững, hạn chế tái nghèo và phát sinh nghèo; hỗ trợ người nghèo, hộ nghèo vượt lên mức sống tối thiểu, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản theo chuẩn nghèo đa chiều quốc gia, nâng cao chất lượng cuộc sống; hỗ trợ các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn, vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo thoát khỏi tình trạng nghèo, đặc biệt khó khăn”. Mục tiêu này cao hơn hơn so với giai đoạn trước, gắn với các mục tiêu phát triển bền vững; lần đầu tiên áp dụng chuẩn nghèo đa chiều trong thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững; địa bàn, đối tượng thực hiện Chương trình là các “lõi nghèo” của cả nước.
Đoàn giám sát nêu rõ, việc triển khai thực hiện các CTMTQG nói chung và Chương trình giảm nghèo bền vững nói riêng đã được Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương quan tâm, cùng với sự tham gia, ủng hộ tích cực của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân nên bước đầu Chương trình đã đạt được một số kết quả tích cực, đời sống người nghèo, hộ cận nghèo, địa bàn nghèo có bước cải thiện, nâng cao.
Cụ thể, năm 2021, tỷ lệ hộ nghèo giảm 0,52% so với năm 2020, tuy chưa đạt so với mục tiêu Quốc hội giao nhưng trong bối cảnh cả nước chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch COVID-19, tăng trưởng kinh tế chỉ ở mức 2,58%, thấp nhất trong vòng 30 năm qua thì kết quả giảm nghèo cũng là một nỗ lực được ghi nhận. Năm 2022, tỷ lệ hộ nghèo giảm 1,17% và ước thực hiện năm 2023 giảm 1,1%, đạt và vượt mục tiêu Nghị quyết Đại hội Đảng XIII, Nghị quyết 24 của Quốc hội đã đề ra. Nhiều địa phương có mô hình hay, cách làm sáng tạo đạt hiệu quả như Tây Ninh, Vĩnh Phúc, Quảng Nam, Đà Nẵng, Cao Bằng, Hải Phòng.
Đến ngày 06/9/2022, đây là Chương trình đầu tiên trong 03 CTMTQG đã hoàn thành việc xây dựng, ban hành đầy đủ các văn bản hướng dẫn thực hiện ở cấp Trung ương và đến nay sửa đổi, bổ sung 02 VBQPPL sửa đổi 01 VBQPPL; các địa phương đã triển khai ban hành văn bản theo quy định.
Việc lập, giao kế hoạch vốn thực hiện Chương trình cơ bản tuân thủ theo quy định pháp luật. Tổng nguồn vốn thực hiện Chương trình từ tháng 12/2021 đến năm 2023 chiếm tỷ lệ 30,84% tổng nguồn vốn, trong đó chủ yếu là nguồn vốn ngân sách trung ương, chiếm khoảng 95%.
Đoàn giám sát cũng cho biết, CTMTQG giảm nghèo bền vững đã cơ bản đảm bảo tuân thủ 07 nguyên tắc, giải pháp triển khai, thực hiện theo Nghị quyết 24/2021/QH15 và 5 nguyên tắc, 3 giải pháp theo Quyết định 90 như: Đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, trọng tâm là các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo. Ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo, dẫn dắt, tạo động lực (chiếm 81% tổng nguồn vốn); đã ban hành cơ chế đặc thù các dự án đầu tư xây dựng dưới 5 tỷ đồng; huy động sự tham gia của người dân trong quy trình rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo, thực hiện các dự án, tiểu dự án; thực hiện nguyên tắc phân cấp, phân quyền cho địa phương.
Năm 2022, Thanh tra Bộ LĐTB&XH tổ chức 03 đoàn thành tra tại 03 địa phương. Năm 2023, Kiểm toán Nhà nước đã thực hiện kiểm toán chuyên đề về Chương trình. Các kết luận, kiến nghị đã được Bộ LĐTB&XH, các địa phương nghiêm túc tiếp thu và đang triển khai thực hiện.
Chưa đạt mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững
Các địa phương chưa xây dựng tiêu chí khuyến khích cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng về thoát nghèo, giảm nghèo bền vững (Ảnh minh họa)
Bên cạnh những kết quả tích cực đạt được, Đoàn giám sát cũng chỉ rõ một số hạn chế, bất cập trong thực hiện CTMTQG giảm nghèo bền vững và cho rằng, kết quả thực hiện mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo hằng năm tuy đạt mục tiêu được giao song chưa thật sự bền vững, chưa đạt được mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bao trùm; chưa thực sự cải thiện, nâng cao cuộc sống người dân một cách thực chất, nhất là chỉ tiêu về 30% huyện nghèo, 30% xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo thoát khỏi tình trạng nghèo, đặc biệt khó khăn vào năm 2025. Các tiêu chí nông thôn mới như tiêu chí số 10 về thu nhập, 11 về nghèo đa chiều, 9 về nhà ở dân cư, 13 về tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn thực hiện chưa đạt, khó duy trì ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn.
Sau hơn 01 năm kể từ khi ban hành Nghị quyết số 24/2021/QH15 mới ban hành đầy đủ các văn bản của CTMTQG giảm nghèo bền vững ở cấp trung ương. Bên cạnh đó, có một số văn bản đã được ban hành nhưng vẫn có khó khăn vướng mắc, được địa phương kiến nghị cần phải sửa đổi, bổ sung (như Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 18/01/2022).
Về vướng mắc liên quan đến giải ngân vốn ngân sách trung ương năm 2022, Đoàn giám sát cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2023, giải ngân vốn ngân sách trung ương đạt kết quả thấp. Có 2 tiểu dự án, dự án năm 2022 chưa được phân bổ 700 tỷ đồng từ ngân sách trung ương (Tiểu dự án 2 - Cải thiện dinh dưỡng thuộc Dự án 3 và Dự án 5); không giải ngân được hết các nguồn vốn của Chương trình trong năm 2023; Tiểu dự án cải thiện dinh dưỡng đến nay mới bắt đầu triển khai thực hiện nhưng tỉ lệ giải ngân cũng đạt rất thấp (dưới 10% vốn được giao).
Bên cạnh đó, một số dự án đầu tư xây dựng còn dàn trải, đầu tư nhỏ lẻ, mức vốn thấp; phân bổ vốn hằng năm chưa cân đối, hài hòa, nhất là vốn sự nghiệp; một số địa phương bố trí nguồn vốn đối ứng thấp, chưa đúng kế hoạch; kết quả triển khai một số chính sách ưu tiên cho trẻ em (trong đó có cải thiện dinh dưỡng), người có công với cách mạng thuộc hộ nghèo (trong đó có dự án hỗ trợ nhà ở) còn chậm; một số nội dung trong tiểu dự án, dự án của Chương trình còn chưa hoàn toàn tách bạch với nhiệm vụ quản lý nhà nước được giao; phát huy dân chủ cơ sở, nhất là cách tiếp cận giảm nghèo dựa vào cộng đồng thực hiện còn hình thức; phát sinh một số thủ tục hành chính giao cho địa phương trong khi bản chất thuộc thẩm quyền của Chính phủ (trình tự, thủ tục, mẫu hồ sơ của dự án hỗ trợ phát triển sản xuất cộng đồng).
Ngoài ra, Đoàn giám sát cũng cho rằng, chưa thực hiện triệt để nguyên tắc phân quyền, phân cấp cho địa phương trong xây dựng, tổ chức thực hiện Chương trình; việc lồng ghép vốn còn nhiều khó khăn, vướng mắc, thực hiện chưa hiệu quả; các địa phương chưa xây dựng tiêu chí khuyến khích cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng về thoát nghèo, giảm nghèo bền vững.
Hiện chưa có giải pháp phù hợp để công tác giảm nghèo được bền vững. Thực tế vẫn giao chỉ tiêu giảm nghèo, nên có tình trạng chạy theo thành tích, dẫn đến kết quả giảm nghèo đều đạt và vượt./.