Tổng thuật "Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam năm 2022": Củng cố nền tảng kinh tế vĩ mô, thúc đẩy phục hồi và phát triển bền vững
Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam 2022: Thảo luận chuyên đề 2 về "Thúc đẩy thực hiện các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động"
PGS.TS Nguyễn Duy Bắc, Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; PGS.TS Bùi Nhật Quang, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đồng chủ trì phiên thảo luận chuyên đề
GS.Jonathan Pincus, Chuyên gia Kinh tế Cao cấp của Tổ chức Liên Hợp Quốc tại Việt Nam chia sẻ từ góc nhìn của UNDP, bày tỏ quan ngại trong thời kỳ đại dịch là sự phục thuộc lớn trong việc hoãn thuế để kích thích hoạt động kinh doanh. GS.Jonathan Pincus cho rằng, biện pháp tài khóa như miễn giảm, giãn thuế hay các khoản trợ cấp, hỗ trợ lãi suất là những biện pháp không mang lại hiệu quả có thể nhìn thấy ngay cũng như không mang lại hiệu quả cấp số nhân cao.
Theo GS.Jonathan Pincus, để kích thích được nền kinh tế cần tính đến hiệu quả thông qua các con số cụ thể như chỉ số về chi tiêu của người dân sau khi có các biện pháp can thiệp về tài khóa và tiền tệ để nhận định được mức độ thụ hưởng của người dân. Ví dụ như chính sách được ban hành dẫn đến kích thích mua sắm chi tiêu, từ đó doanh nghiệp có nguồn thu, tiếp tục sản xuất, tạo được việc làm. Những biện pháp này mang lại hiệu quả tuần hoàn và theo cấp số nhân. Các biện pháp can thiệp tài khóa cần hướng đến kích thích chi tiêu, gia tăng nhu cầu nội địa. Theo đó, biện pháp mang lại hiệu quả cao chính là trợ cấp tiền mặt trực tiếp cho các gia đình. Các hội gia đình được nhận thêm tiền mặt thì số tiền này được dùng cho nhu yếu phẩm và đưa trở lại nền kinh tế. Quỹ 3/2021, tiêu dùng giảm 21% phần lớn là do suy giảm GDP, một phần là do chi tiêu nội địa nếu không được kích thích. Tuy nhiên, Việt Nam cũng gặp khó khăn khi tiến hành chuyển tiền ở quy lớn do thiếu cơ chế chuyển tiền mặt đến người dân một cách nhanh chóng, hiệu quả. Bài học 2021 cần phát triển cơ chế phòng vệ khủng hoảng tương lai như từ dịch bệnh, thiên tai, khủng hoảng tài chính và các dạng khủng hoảng khác.
Chuyên gia kinh tế cao cấp của UNDP tại Việt Nam Jonathan Picus
Trao đổi lại ý kiến này của GS. Jonathan Pincus, Chủ tịch Quốc hội GS.TS Vương Đình Huệ cho biết, khi đánh giá việc thực hiện Nghị quyết 43/2022/QH15 của Quốc hội, cần phải đánh giá trong tổng thể các chính sách mà Việt Nam đã ban hành và thực hiện từ năm 2020, bao gồm cả các chính sách thực hiện Nghị quyết số 30/2021/QH15 Kỳ họp thứ Nhất, Quốc hội khóa XV, Nghị quyết 42/2021/QH15 của Quốc hội trong suốt năm 2020 - 2021, các chính sách được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành ngày 31/12/2021 và thực hiện cho năm 2022. Có thể kể đến như việc Việt Nam quyết định sử dụng kết dư của Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp ngay một lúc chi tới 38.000 tỷ đồng bằng tiền mặt, sau đó, vẫn tiếp tục kéo dài chính sách này chi thêm hơn 1.500 tỷ đồng, cộng với 6.600 tỷ đồng hỗ trợ tiền thuê nhà (theo Nghị quyết số 43/2022/QH15) là vào khoảng 2 tỷ USD, chưa kể phần chi khá lớn của các địa phương nhằm trợ cấp trực tiếp cho người dân, người lao động.
Chủ tịch Quốc hội đặt vấn đề: Những chính sách trên có tính là chi trực tiếp cho người dân hay không? Chuyên gia cho rằng chỉ có giảm thuế thì không hiệu quả nếu chưa chi trực tiếp cho người dân. Vậy kinh nghiệm quốc tế chi trực tiếp cho người dân như thế nào? Nguồn từ đâu và tỷ trọng là bao nhiêu? Chưa kể trong giai đoạn 2019 - 2020, hỗ trợ cho doanh nghiệp và người dân của Việt Nam bằng tiền mặt là rất lớn.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cùng các Chủ nhiệm các Ủy ban của Quốc hội dự phiên thảo luận chuyên đề
Ở góc độ khác, thực tế các nước có tỷ lệ lạm phát khá cao, trong khi Việt Nam lại duy trì được ở mức thấp. Việt Nam đã nghiên cứu rất kỹ và thấy rằng, vì ngân sách không có nhiều nên thay vì chi tiền trực tiếp cho người dân thì giảm thuế giá trị gia tăng 2% sẽ giúp bất cứ người dân nào cũng được hưởng, với số tiền ít hơn nhưng người dân mua được nhiều hàng hóa hơn. Việc thực thi chính sách này cũng rất nhanh và hiệu quả. Chính sách này đã giảm thu ngân sách nhà nước hàng chục nghìn tỷ đồng. Chưa kể chính sách này còn có tác động kép, góp phần giảm lạm phát. Đây là vấn đề liên quan đến nhận thức và kinh nghiệm quốc tế vì mỗi nước có hoàn cảnh rất khác nhau.
Trao đổi thêm về vấn đề lao động, việc làm, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nêu rõ, thực tế tại nhiều nước sau đại dịch COVID-19 cho thấy, số người mất việc làm thấp nhưng người tham gia vào thị trường lao động cũng thấp. Tương tự ở Việt Nam, số người nói là thất nghiệp không nhiều nhưng một số ngành thiếu lao động cục bộ. Chủ tịch Quốc hội đặt vấn đề, phải chăng có một bộ phận người lao động đang khu trú ở đâu đó sau đại dịch COVID-19? Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng cần nghiên cứu vấn đề này. Dường như có một bộ phận người lao động chưa sẵn sàng quay trở lại làm việc. Trên thế giới, xu hướng này ra sao? Có những vấn đề sau Diễn đàn có thể kết luận được, nhưng cũng có những vấn đề chưa thể kết luận được mà gợi mở để tiếp tục nghiên cứu cũng chính là kết quả của Diễn đàn.
Trả lời Chủ tịch Quốc hội, GS.Jonathan Pincus cho biết thêm, thực tiễn từ châu Âu và Bắc Mỹ cho thấy, ảnh hưởng của chính sách tài khóa là nhỏ, trong khi những khoản chi tiêu trong gia đình mới đóng góp lớn vào khôi phục ngân sách nhà nước. Từ góc độ cầu ở Mỹ và châu Âu cho thấy, các khoản hỗ trợ người lao động từ ngân sách địa phương và ngân sách của doanh nghiệp. Với khoản hỗ trợ này, người lao động vẫn có thể đóng tiền nhà và trang trải các khoản chi phí sinh hoạt hàng ngày khác. Chính sách giảm thuế thu nhập thường áp dụng trong các cuộc khủng hoảng không quá nghiêm trọng. Còn ích lợi của việc hỗ trợ bằng tiền mặt là giúp điều hòa nguồn thu ngân sách. Bởi vậy, Mỹ và châu Âu rất quan tâm tới chính sách này.
Chủ tịch Quốc hội GS.TS Vương Đình Huệ trao đổi tại phiên thảo luận chuyên đề
Về thị trường lao động, việc hỗ trợ bằng tiền mặt không phải là nguyên nhân khiến người lao động rút khỏi thị trường. Các khoản hỗ trợ chỉ được chi trả khi có dịch. Khi hết dịch, các khoản hỗ trợ này bị cắt nên người lao động vẫn phải quay lại làm việc để có thu nhập. Nguyên nhân người lao động không quay trở lại làm việc có thể là do sức khỏe của họ bị suy giảm sau đại dịch, vì thống kê cho thấy 10% người bị nhiễm COVID-19 có vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe hậu COVID-19, nhất là với người lớn tuổi, và cần nhiều thời gian để hồi phục. Ngoài ra, có thể do lao động di cư không trở lại nơi làm việc sau khi hết dịch; do công nghệ trí tuệ nhân tạo đã thay thế nhiều công việc mà con người trước đây đảm nhiệm và do nhiều nguyên nhân đặc thù ở mỗi quốc gia khác nhau…
Tiếp tục trao đổi, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ chia sẻ thêm, nếu Chính phủ có nhiều tiền mặt để chi thì rất dễ dàng. Nhưng vấn đề là các nước có tài khóa khó khăn như Việt Nam nhưng vẫn tìm cách chi bằng tiền mặt và chi khá nhiều. Ở đây, vấn đề đánh giá tỷ trọng, phương pháp hỗ trợ và hiệu quả của các chính sách hỗ trợ phải chăng không chỉ đơn thuần theo Nghị quyết số 43 của Quốc hội và Nghị quyết số 11 của Chính phủ mà phải đặt trong tổng thể các gói giải pháp, chính sách đã áp dụng từ đầu năm 2019 đến nay. Tại sao tỷ lệ khách du lịch nội địa và bán lẻ vẫn tăng? Vì cầu của Việt Nam vẫn tốt, không có chuyện suy giảm cầu ở Việt Nam. Do đó nên chăng phải có đánh giá kỹ lưỡng hơn, nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế áp dụng ở Việt Nam như thế nào. Đây là vấn đề về chính sách, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh./.