Trong nhiệm kỳ khóa XIV, cùng với những đổi mới về quản lý ngân sách và tài sản công theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước (NSNN), Luật Đầu tư công và quy định pháp luật có liên quan, trong bối cảnh nguồn thu NSNN tăng hàng năm có hạn, đặc biệt là thu cân đối của ngân sách trung ương bị hụt 3 năm/5 năm; nhu cầu chi tiêu lại tăng khá lớn (định mức chi thường xuyên tăng 20%; chi đầu tư tăng 10% so 5 năm trước), nhiệm vụ đặt ra cho Ủy ban Tài chính – Ngân sách khóa XIV là rất nặng nề. Đòi hỏi Ủy ban luôn phải tìm tòi, cập nhật, nghiên cứu đề xuất các giải pháp cân đối sử dụng nguồn lực trước những sự thay đổi của nền kinh tế, tiếp tục hoàn thành tốt vai trò là cơ quan chủ trì tham mưu những quyết sách quan trọng về tài chính, ngân sách cho Quốc hội, bảo đảm huy động hợp lý nguồn lực và sử dụng nguồn lực NSNN tiết kiệm, hiệu quả.
Trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIV, Ủy ban Tài chính – Ngân sách đã tham mưu giúp Quốc hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội trong việc xem xét, quyết định nhiều vấn đề quan trọng thuộc lĩnh vực tài chính, ngân sách nhà nước, tạo cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện những định hướng lớn của Đảng về phát triển kinh tế - xã hội, đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại tài chính, NSNN, bảo đảm an ninh tài chính quốc gia. Trong đó, nổi bật là việc đổi mới của Quốc hội trong việc quyết định và thông qua Kế hoạch tài chính quốc gia 5 năm; Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020 và quyết định dự toán NSNN, phân bổ NSTW hằng năm. Đây là lần đầu tiên Quốc hội quyết định hệ thống các kế hoạch trung hạn mang tính tổng thể về tài chính và đầu tư, có sự gắn kết chặt chẽ trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn.
Phiên họp toàn thể của Ủy ban Tài chính - Ngân sách
Trong nhiệm kỳ qua, thu NSNN có nhiều khó khăn, bội chi NSNN vẫn ở mức cao, áp lực nợ công ngày càng gia tăng; những năm đầu thực hiện Kế hoạch Tài chính 5 năm quốc gia và Kế hoạch Đầu tư công trung hạn đã đứng trước những yêu cầu, thách thức mới, nhiều vấn đề vướng mắc phát sinh đòi hỏi phải nghiên cứu sâu sắcđể xử lý phù hợp với yêu cầu của thực tế và bảo đảm đúng quy định của pháp luật, Ủy ban Tài chính – Ngân sách đã chủ động tham mưu, trình Quốc hội quyết định các chỉ tiêu, tổng mức thu, chi NSNN 5 năm, giới hạn phạm vi bội chi, nợ công làm cơ sở cân đối tổng thể nguồn lực quốc gia trung hạn và điều hành cân đối tài chính, ngân sách hằng năm, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp nhằm tăng cường quản lý chặt chẽ NSNN nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đột xuất, được Quốc hội, đại biểu Quốc hội đánh giá cao như: quyết định dự toán thu NSNN phù hợp thực tế; bảo đảm kiểm soát bội chi năm sau phải thấp hơn năm trước; không phát hành trái phiếu Chính phủ có thời hạn dưới 5 năm; điều hành chi ngân sách đúng dự toán được phê duyệt; yêu cầu công khai, minh bạch dự toán, quyết toán NSNN.
Các báo cáo về NSNN được chuẩn bị kỹ, thể hiện chính kiến, cung cấp nhiều thông tin, số liệu về quản lý, điều hành NSNN; thẳng thắn chỉ rõ những bất cập, hạn chế trong quản lý thu, chi, điều hành NSNN, đưa ra những đề xuất hợp lý giúp các đại biểu Quốc hội có căn cứ thảo luận, thông qua các Nghị quyết về NSNN. Nhiều đề xuất, kiến nghị của Ủy ban Tài chính – Ngân sách được Quốc hội ghi nhận và thể hiện trong các Nghị quyết về kinh tế - xã hội, NSNN, góp phần quan trọng vào việc xây dựng, hoàn thiện chính sách và pháp luật, khuyến khích đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, NSNN.
Báo cáo quyết toán NSNN hàng năm, Báo cáo tài chính nhà nước được thẩm tra kỹ lưỡng, bảo đảm chặt chẽ, nhiều vấn đề lớn đã được phát hiện và kiến nghị trực tiếp trong các báo cáo thẩm tra, được Uỷ ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội đánh giá cao,bảo đảm quyết toán NSNN phản ánh đúng bản chất thu - chi trong niên độ, khẳng định rõ ràng việc chấp hành các quy định về ngân sách nhà nước, về sự đúng đắn, chính xác của số liệu quyết toán NSNN. Có thể kể đến Quyết toán NSNN năm 2014, lần đầu tiên, Nghị quyết phê chuẩn quyết toán NSNN có thêm mục điều chỉnh dự toán chi NSNN do Ủy ban Tài chính – Ngân sách kiến nghị với Quốc hội cho bổ sung 26.169 tỷ đồng do giải ngân vốn vay ngoài nước ODA tăng vào dự toán chi NSNN năm 2014 để bảo đảm qui định của Hiến pháp là mọi khoản thu, chi phải được dự toán tạo tiền đề chấn chỉnh kỷ luật ngân sách, thực hiện nghiêm ở các năm sau; Quyết toán NSNN 2015, Ủy ban đã phát hiện việc tính hoàn thuế giá trị gia tăng chưa kịp thời, dẫn đến phản ánh chưa chính xác số thu NSTW (chỉ đạt 97,9% dự toán Quốc hội giao, khác với báo cáo của Chính phủ trình) đồng thời kiến nghị điều chỉnh quyết toán để bảo đảm chính xác số thu ngân sách, thực tế quyết toán 2015 đã được điều chỉnh và tình trạng này cũng chấm dứt khi quyết toán các năm sau; Quyết toán NSNN năm 2016, Ủy ban đã đưa ra các căn cứ rất xác đáng và cho rằng 04 dự án đường cao tốc do VEC làm chủ đầu tư, Chính phủ chưa xin ý kiến Bộ Chính trị và theo quy định phải trình Quốc hội xem xét quyết định (số tiền Chính phủ giao vốn cho 04 dự án của VEC là 22.010 tỷ đồng trong giai đoạn 2016-2020)... Đồng thời nhiều nội dung về số liệu được Chính phủ tiếp thu điều chỉnh trước khi Quốc hội phê chuẩn quyết toán hoặc phải xin ý kiến Quốc hội đồng ý mới được quyết toán.
Bên cạnh đó, trong thẩm tra báo cáo quyết toán NSNN hàng năm, Ủy ban đã chỉ ra khá nhiều tồn tại, hạn chế trong việc quản lý, sử dụng tiền, tài sản nhà nước ở các cấp, các ngành từ trung ương tới địa phương. Nhiều tồn tại hạn chế kéo dài nhiều năm và chưa có biện pháp xử lý triệt để như công tác lập, giao dự toán thu chưa sát thực tế; cơ cấu nguồn thu chưa thực sự bền vững, nhiều khoản thu quan trọng không đạt dự toán; Tình trạng kê khai thiếu thuế phải nộp; trốn, lậu thuế; nợ đọng thuế lớn vẫn chưa được khắc phục; Công tác lập, giao dự toán chi ngân sách chưa sát thực tế; vẫn xảy ra tình trạng giao dự toán không đúng quy định; Nhiều khoản chi quan trọng không đạt dự toán, việc tuân thủ tiêu chuẩn, chế độ, định mức chi vẫn còn bất cập, hạn chế; Chi chuyển nguồn NSNN và kết dư ngân sách địa phương lớn, có xu hướng gia tăng, giảm hiệu quả sử dụng ngân sách...
Trong thẩm tra các nội dung về kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020, Ủy ban đã chỉ ra một số vấn đề còn tồn tại như: dự án chưa đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định Nghị quyết số 26/2016/QH14 của Quốc hội, Luật Đầu tư công, tình trạng dàn trải, manh mún trong bố trí vốn, dự án dở dang, không hoàn thành do thiếu vốn đầu tư; Việc xác định danh mục các dự án đầu tư công theo thứ thự ưu tiên trong Kế hoạch đầu tư công trung hạn còn nhiều vướng mắc… Từ đó đề xuất, trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua nhiều Nghị quyết để khắc phục tồn tại từ giai đoạn trước chuyển sang và thực hiện tốt hơn Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020 và giai đoạn tiếp theo. Các Nghị quyết được Quốc hội thông qua trong lĩnh vực tài chính, ngân sách bám sát chủ trương, đường lối của đảng, quy định của pháp luật, bảo đảm sát thực tế đã góp phần quan trọng trong điều hành kinh tế vĩ mô, thúc đẩy kinh tế phát triển. Trong đó, thu NSNN, trước đại dịch Covid-19,hằng năm, tổng thu NSNN luôn vượt dự toán, quy mô thu NSNN các năm 2016-2019 đạt bình quân khoảng 25,5% GDP, trong đó, thu từ thuế, phí đạt trên 21,2% GDP. Về tổng thể, chi NSNN được kiểm soát trong phạm vi thu ngân sách và giảm dần mức bội chi. Tổng chi NSNN 5 năm ước đạt khoảng 7,5 triệu tỷ đồng (bằng khoảng 94-95% so với kế hoạch 5 năm); Tỷ trọng chi NSNN bình quân khoảng 27,5% GDP (giai đoạn 2011-2015: 29,5%). Về bội chi, bình quân các năm 2016-2019, bội chi ở mức 3,5% GDP, trong đó, các năm 2017-2019 sau khi quyết toán bội chi còn 2,9% GDP, giảm mạnh so với giai đoạn 2011-2015 là 5,4% GDP. Về nợ công, nhìn chung, nợ công đã được cơ cấu lại bền vững hơn, giảm quy mô nợ công từ 63,7% GDP vào cuối năm 2016 xuống còn 55% GDP cuối năm 2019.
Bên cạnh các nội dung báo cáo Quốc hội, Ủy ban tham mưu, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội những nhiệm vụ theo phân công như: Phân bổ nguồn tăng thu, tiết kiệm chi NSNN hàng năm; Điều chỉnh Kế hoạch đầu tư công trung hạn và Dự toán NSNN hàng năm; Cấp bù hàng dự trữ quốc gia và bổ sung danh mục hàng dự trữ Quốc gia. Các nội dung do Ủy ban Tài chính – Ngân sách chủ trì thẩm tra đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định khẩn trương, kịp thời, góp phần phát triển kinh tế, đảm bảo an ninh, quốc phòng và an sinh xã hội.
Đối với hoạt động quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, trong bối cảnh những năm đầu thực hiện Kế hoạch Tài chính 5 năm quốc gia và Kế hoạch Đầu tư công trung hạn, thu NSNN gặp nhiều khó khăn, bội chi NSNN ở mức cao, áp lực nợ công gia tăng, đặt ra những yêu cầu, thách thức mới, nhiều vấn đề vướng mắc phát sinh, Ủy ban chủ động tham mưu, trình Quốc hội quyết định các chỉ tiêu, tổng mức thu, chi NSNN 5 năm, giới hạn phạm vi bội chi, nợ công làm cơ sở cân đối tổng thể nguồn lực quốc gia, đầu tư công trung hạn; các báo cáo thẩm tra về dự toán, đánh giá tình hình thực hiện và quyết toán NSNN hàng năm được chuẩn bị kỹ, cung cấp nhiều thông tin, số liệu, đánh giá thẳng thắn, chỉ rõ những bất cập, hạn chế trong quản lý thu, chi, điều hành NSNN; từ đó đưa ra những đề xuất hợp lý, kiến nghị nhiều giải pháp nhằm tăng cường quản lý chặt chẽ, sử dụng hiệu quả nguồn lực NSNN, giúp các đại biểu Quốc hội có căn cứ thảo luận, thông qua các Nghị quyết về NSNN, góp phần quan trọng trong điều hành kinh tế vĩ mô, thúc đẩy kinh tế phát triển.
Có được kết quả trên là nhờ Ủy ban vừa kế thừa truyền thống, kinh nghiệm của các khóa trước đây, đồng thời tiếp tục phát huy trí tuệ các thành viên Ủy ban, đổi mới trong công tác chỉ đạo, điều hành, phối hợp chặt chẽ với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban chuyên môn của Quốc hội, các Bộ, ngành có liên quan trong việc tổ chức công tác để thẩm tra các dự án luật và các nội dung về tài chính, NSNN; cải tiến phương pháp làm việc mang tính khoa học, chuyên nghiệp hơn nhằm không ngừng nâng cao chất lượng các báo cáo thẩm tra của Ủy ban.