Bảo đảm thực thi đầy đủ, hiệu quả các chính sách nhân văn, tiến bộ của dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên
Đổi mới và hoàn thiện chính sách pháp luật hình sự đối với NCTN phạm tội
Phóng viên: Theo Chương trình Kỳ họp thứ 8, Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên vào ngày 30/11 tới đây. Quan tâm đến nội dung này, đại biểu mong muốn đóng góp ý kiến gì?
Đại biểu Lương Văn Hùng - Phó Chánh án TAND tỉnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi: Tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khoá XV, Quốc hội sẽ xem xét, thông qua Luật Tư pháp Người chưa thành niên, có thể nói, đây là Luật tương đối khó, và chúng ta ban hành luật có độ trễ so với một số nước trên thế giới và khu vực. Tuy nhiên, việc ban hành Luật bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng về đổi mới và hoàn thiện chính sách pháp luật hình sự đối với người chưa thành niên (NCTN) phạm tội; bảo đảm và bảo vệ tốt nhất lợi ích của NCTN phạm tội. Dự thảo Luật cơ bản khắc phục được những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành (chỉ điều chỉnh một số chính sách hình sự và thủ tục tố tụng hình sự đối với NCTN trên nền của các quy định vốn được dành cho người trưởng thành, mà thiếu cách tiếp cận có tính chuyên biệt, hệ thống và toàn diện).Việc ban hành một đạo luật chuyên biệt về tư pháp đối với NCTN thể hiện Việt Nam đáp ứng và thực thi tích cực, nghiêm túc yêu cầu của Công ước quốc tế về quyền trẻ em, các khuyến nghị của Ủy ban Quyền trẻ em của Liên hợp quốc.
Đại biểu Lương Văn Hùng - Phó Chánh án TAND tỉnh Quảng Ngãi, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi
Tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khoá XV, tôi và các đại biểu cũng đã tham gia góp ý lần đầu, phát biểu quan điểm của mình nhằm góp ý hoàn thiện dự Luật. Mới đây, tại Kỳ họp thứ 8, trong phiên thảo luận tại Hội trường ngày 23/10/2024, tôi cũng đã bày tỏ quan điểm đồng tình cao với sự cần thiết ban hành đạo luật này cũng như đồng thuận cao với dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, thông qua trong Kỳ họp này.
Vấn đề tôi quan tâm nhất đối với dự thảo trình lần này là về thẩm quyền quyết định vấn đề bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản khi xử lý chuyển hướng quy định tại Điều 53 dự thảo Luật. Theo đó, cả 03 cơ quan (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) đều có thẩm quyền xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng để bảo đảm việc giải quyết vụ án nhanh chóng, kịp thời. Nếu phát sinh tranh chấp về bồi thường thì giải quyết theo cơ chế tách ra để giải quyết bằng vụ án dân sự (điểm i khoản 1 Điều 57).
Tuy nhiên, thực tiễn khi giải quyết vụ án thì còn phải giải quyết cả vấn đề về thu lợi bất chính, tịch thu tài sản. Đây là các vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân theo quy định tại khoản 1 Điều 102 Hiến pháp thì chỉ được xem xét, quyết định khi thực hiện quyền tư pháp của Tòa án. Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) hiện hành cũng không quy định Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát có thẩm quyền xem xét, giải quyết về bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản mà thẩm quyền này thuộc về Tòa án khi xét xử.
Do đó, theo tôi, cần quy định vấn đề này theo hướng đối với các vụ án có tranh chấp về bồi thường thiệt hại hoặc phải tịch thu tài sản mặc dù xét thấy NCTN thuộc trường hợp được xử lý chuyển hướng thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng mà chuyển hồ sơ đề nghị Tòa án xem xét, quyết định áp dụng.
Dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận, cho ý kiến lần đầu về dự án Luật Tư pháp NCTN tại Kỳ họp thứ 7
Tôi cho rằng, quy định như vậy nhằm bảo đảm việc xem xét áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng đối với NCTN phạm tội vừa vì lợi ích tốt nhất của NCTN, vừa phải bảo vệ kịp thời quyền lợi và lợi ích hợp pháp của bị hại và bảo đảm giải quyết triệt để vụ án. Tòa án quyết định áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng và giải quyết tranh chấp về bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản trong cùng một lần sẽ không làm phát sinh thêm việc khởi kiện vụ án dân sự khác.
Ngoài ra, việc quy định giao cho Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát có thẩm quyền quyết định vấn đề về bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản tương tự như thẩm quyền của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát khi đình chỉ vụ án là chưa phù hợp, vì theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành, khi đình chỉ vụ án thì không quyết định các vấn đề về bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản và sẽ phát sinh việc phải giải quyết vụ án mới. Quy định như trên không làm phát sinh phải sửa đổi, bổ sung Luật Thi hành án dân sự, Luật Thi hành án hình sự, đạo luật khác có liên quan và phù hợp với Hiến pháp, thống nhất, đồng bộ với Bộ luật Tố tụng hình sự.
Phóng viên: Ngoài nội dung góp ý về trường hợp không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, về thẩm quyền quyết định vấn đề bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản khi xử lý chuyển hướng, quy định người làm công tác xã hội tham gia tố tụng trong dự thảo Luật cũng là một trong những nội dung nhận được nhiều sự quan tâm, tham gia đóng góp ý kiến của các ĐBQH. Quan điểm của đại biểu về quy định này như thế nào?
Đại biểu Lương Văn Hùng - Phó Chánh án TAND tỉnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi: Người làm công tác xã hội tham gia tố tụng được quy định tại Điều 33 trong dự thảo Luật, tôi nhất trí với nội dung này với các lý do chính sau đây:
Thứ nhất, nội dung này đã thể chế hóa Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 01/6/2012 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về một số vấn đề chính sách xã hội đã nhấn mạnh: “Nâng cao hiệu quả công tác trợ giúp xã hội, tiếp tục mở rộng đối tượng thụ hưởng với hình thức hỗ trợ thích hợp…”.
Thứ năm, dự thảo Luật quy định người làm công tác xã hội gồm công chức, viên chức, người lao động làm công tác xã hội, người làm công tác bảo vệ trẻ em cấp xã, công chức văn hoá, xã hội cấp xã và người làm công tác xã hội khác theo quy định của pháp luật (khoản 11 Điều 4). Đồng thời, Điều 33 dự thảo Luật quy định người làm công tác xã hội trong hoạt động tư pháp NCTN phải có đủ các điều kiện như có hiểu biết pháp luật về người chưa thành niên, đã được đào tạo, bồi dưỡng về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với NCTN... Điều này bảo đảm tính khả thi của quy định người làm công tác xã hội tham gia tố tụng trong dự thảo Luật.
Thứ sáu, phù hợp với chuẩn mực của quốc tế. Cụ thể, mục 16 Quy tắc Bắc Kinh đã chỉ ra rằng, các vụ án hình sự, trước khi cơ quan có thẩm quyền đưa ra quyết định cuối cùng để đi đến tuyên án cần phải điều tra kỹ hoàn cảnh sống của NCTN, điều kiện dẫn đến phạm tội. Báo cáo điều tra xã hội là một phần không thể thiếu trong hầu hết các thủ tục pháp lý có liên quan đến NCTN và được chuẩn bị bởi nhân viên công tác xã hội đã qua đào tạo hoặc cán bộ quản chế, do họ có kỹ năng và chuyên môn phù hợp hơn so với cảnh sát trong việc đánh giá các yếu tố xã hội gây ra hành vi vi phạm của trẻ.
Đổi mới chế định ngăn chặn, cưỡng chế đối với NCTN bị buộc tội
Phóng viên: Điểm mới của dự thảo Luật Tư pháp NCTN là đổi mới chế định ngăn chặn, cưỡng chế đối với NCTN bị buộc tội. Đại biểu đánh giá như thế nào về điểm mới đáng chú ý này?
Đại biểu Lương Văn Hùng - Phó Chánh án TAND tỉnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi: Dự thảo Luật Tư pháp NCTN quy định 10 biện pháp ngăn chặn gồm: giữ người trong trường hợp khẩn cấp; bắt người theo các trường hợp quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự; tạm giữ, tạm giam; giám sát điện tử; giám sát bởi người đại diện; bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm; cấm đi khỏi nơi cư trú; tạm hoãn xuất cảnh. Quy định 03 biện pháp cưỡng chế gồm: áp giải, dẫn giải; kê biên tài sản; phong tỏa tài khoản.
Như vậy, dự thảo Luật bổ sung 02 biện pháp ngăn chặn mới là giám sát điện tử và giám sát bởi người đại diện. Thu hẹp các trường hợp NCTN bị áp dụng biện pháp tạm giam và quy định cụ thể, rõ ràng căn cứ áp dụng biện pháp này. Việc đổi mới chế định ngăn chặn, cưỡng chế đối với NCTN bị buộc tội được quy định như trong dự thảo Luật là phù hợp, với các lý do chính sau:
Thứ nhất, bảo đảm lợi ích tốt nhất cho NCTN. Các biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành vẫn còn thiếu sự thân thiện. Điều này ảnh hưởng đến tâm lý của NCTN, tác động không nhỏ đến khả năng tham gia tố tụng của họ. Quy định như dự thảo Luật phù hợp với nguyên tắc vì lợi ích tốt nhất của NCTN đã được Quốc hội thông qua khi đề nghị xây dựng Luật và Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại phiên họp ngày 17/4/2024, cũng như phù hợp với chuẩn mực và thông lệ quốc tế.
Thứ hai, việc thu hẹp các trường hợp bị áp dụng biện pháp tạm giam sẽ giảm thiểu tối đa những ảnh hưởng, tác hại tiêu cực của các biện pháp giam giữ đối với NCTN.
Thứ ba, hiện nay, khoa học công nghệ đang không ngừng phát triển và được phổ biến trên mọi lĩnh vực. Trong hoạt động tư pháp các cơ quan có thẩm quyền đã có nhiều giải pháp mới về ứng dụng khoa học công nghệ trong giải quyết các vụ án. Việc dự thảo Luật bổ sung biện pháp ngăn chặn giám sát điện tử là phù hợp với xu hướng phát triển của khoa học công nghệ. Với quy định này, mặc dù bước đầu có thể làm phát sinh kinh phí về việc mua sắm trang thiết bị nhưng sẽ có hiệu quả lâu dài khi giảm thiểu các chi phí như: chi phí xây dựng cơ sở tạm giam, các chi phí quản lý, ăn, ngủ… cho bị can, bị cáo.
Thứ tư, đối với giám sát điện tử, giám sát bởi người đại diện sẽ bảo đảm các em không bị tách khỏi ra gia đình, các hoạt động tại cộng đồng cơ bản vẫn được thực hiện, như: tiếp tục được đi học, tham gia các hoạt động vui chơi, giải trí…(điều này, khi bị áp dụng biện pháp tạm giữ, tạm giam các em sẽ không thể thực hiện được); đồng thời góp phần nâng cao trách nhiệm của gia đình trong việc hỗ trợ, giám sát NCTN phạm tội.
Như vậy, việc đổi mới chế định này không những bảo đảm trật tự an toàn cho xã hội mà còn tác động tích cực đến tâm lý NCTN (những người chưa phát triển đầy đủ về thể chất và tâm lý), từ đó giúp họ nhận thức được những sai lầm, tích cực cải tạo trở thành công dân có ích cho xã hội.
Kỳ vọng Luật đạt sự đồng thuận cao, đảm bảo vừa nghiêm minh, vừa nhân văn
Phóng viên: Là người trực tiếp tham gia vào hoạt động của cơ quan tư pháp, có kinh nghiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác xét xử, đại biểu có đề xuất, kiến nghị gì để Luật Tư pháp người chưa thành niên trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 8 đảm bảo chất lượng tốt nhất, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và triển khai hiệu quả khi thi hành?
Đại biểu Lương Văn Hùng - Phó Chánh án TAND tỉnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi: Có thể khẳng định, dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp này là Luật tương đối hoàn chỉnh, là một bước tiến lớn trong nhiệm kỳ lập pháp của Quốc hội khoá XV. Luật đã thể chế hóa đầy đủ và bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng liên quan đến trẻ em. Các quy định của dự thảo Luật đã thể hiện đường lối nhất quán của Đảng về ưu tiên chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em được ghi nhận trong nhiều Văn kiện, Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng. Đặc biệt, Chỉ thị số 28-CT/TW ngày 25/12/2023 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc đã đề ra giải pháp: “Hoàn thiện chính sách, pháp luật; tiêu chuẩn, quy trình tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản cho trẻ em phù hợp giai đoạn mới. Đổi mới cơ chế, chính sách xã hội hoá, khuyến khích, huy động tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân, xã hội tham gia, phối hợp thực hiện tốt các chính sách, mục tiêu, chỉ tiêu, giải pháp, mô hình chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em”; “phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em”.
Các quy định trong dự thảo Luật đã cụ thể hóa khoản 1 Điều 37 của Hiến pháp năm 2013: “Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bóc lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em”. Đồng thời, cơ bản phù hợp với nhiều quy định trong các văn bản pháp luật có liên quan như: Luật Trẻ em, Bộ luật Hình sự (BLHS), Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), Luật Thi hành án hình sự, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam, Luật Trợ giúp pháp lý…
Tuy nhiên, dự thảo Luật với tính chất là một đạo luật chuyên biệt, quy định khá nhiều chính sách đổi mới về tư pháp NCTN sẽ dẫn tới việc phải sửa đổi, bổ sung một số quy định của các luật khác. Để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, tôi đề nghị TANDTC (là Cơ quan chủ trì soạn thảo) tiếp tục rà soát kỹ lưỡng các luật có liên quan (như BLHS, BLTTHS, Luật Thi hành án hình sự, Luật Trợ giúp pháp lý…) để đề xuất sửa đổi, bổ sung đầy đủ hoặc bãi bỏ hiệu lực thi hành ngay trong dự thảo Luật.
Ngoài ra, việc xây dựng Luật Tư pháp NCTN với hệ thống các biện pháp xử lý chuyển hướng như dự thảo, trong khi Luật Xử lý vi phạm hành chính chưa được sửa đổi có thể chưa bảo đảm sự thống nhất trong chính sách xử lý NCTN vi phạm pháp luật. Do đó, tôi đề nghị TANDTC chủ động phối hợp với Chính phủ rà soát Luật Xử lý vi phạm hành chính để đề xuất, kiến nghị các nội dung sửa đổi, bổ sung trong thời gian tới. Đồng thời đề nghị TANDTC tiếp tục đánh giá việc triển khai thực hiện quy định về chế độ đối với một số nhân lực tham gia thực thi hoạt động tư pháp NCTN (nhân viên công tác xã hội, người làm công tác trẻ em ở cấp xã...), kinh phí thực hiện một số biện pháp ngăn chặn mới như giám sát điện tử…
Tôi tin tưởng rằng, qua 2 Kỳ họp thảo luận, xem xét kỹ lưỡng về dự án Luật này, ý kiến của các ĐBQH sẽ được Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổng hợp và cơ bản tiếp thu, có Báo cáo giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật một cách đầy đủ, thấu đáo. Qua đó, khi Luật được ban hành sẽ vừa đảm bảo tính nghiêm minh, răn đe, vừa đảm bảo tính nhân văn đối với NCTN phạm tội; quy trình, thủ tục tố tụng thân thiện, phù hợp với độ tuổi, tâm lý và vì lợi ích tốt nhất cho NCTN; bảo đảm các quyền cơ bản của NCTN trong xử lý chuyển hướng, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; tăng cường giáo dục, hỗ trợ, giúp đỡ NCTN phạm tội tự sửa chữa lỗi lầm…
Với những phân tích nêu trên, tôi hy vọng, Luật Tư pháp người chưa thành niên được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 8 này sẽ đạt được sự đồng thuận cao, đảm bảo chất lượng tốt nhất, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và đảm bảo triển khai hiệu quả khi thi hành.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn đại biểu./.