Được sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam năm 2023 lựa chọn xác định chủ đề “Tăng cường năng lực nội sinh, kiến tạo động lực cho tăng trưởng và phát triển bền vững". Tham gia đóng góp tham luận tại diễn đàn, ông Nguyễn Văn Thân, Đại biểu Quốc hội khóa XIV-XV, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam bày tỏ quan tâm đến vấn đề tháo gỡ rào cản tiếp cận vốn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam.
Theo đó, ông Nguyễn Văn Thân cho biết, từ sau Đại hội lần thứ XIII của Đảng, nền kinh tế Việt Nam liên tục gặp phải những thách thức, trong đó phần lớn là thách thức phi truyền thống, đã khiến cho công tác lập pháp và hành pháp ở một số thời điểm phải thích ứng nhanh chóng, có cả yếu tố đột phá lẫn mạo hiểm và chưa có trong tiền lệ. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa Quốc hội và Chính phủ trong ban hành và tổ chức thực hiện các quyết sách, chương trình, đề án mang tính chiến lược sâu sắc với tầm vóc cao đã góp phần quan trọng trong việc mở cửa, phục hồi nền kinh tế và vực dậy lực lượng sản xuất, kinh doanh và lực lượng lao động.
Ông Nguyễn Văn Thân, Đại biểu Quốc hội khóa XIV-XV, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam
Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, cả nước có 113,6 nghìn doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động, tức bình quân mỗi tháng có 19 nghìn doanh nghiệp gia nhập thị trường, giảm 2,9% so với cùng kỳ năm trước. Mặt khác, số doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn là 100 nghìn doanh nghiệp, tức bình quân một tháng có 16,7 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 18,2% so với cùng kỳ.
Nhìn vào các con số trên có thể thấy, mặc dù số lượng doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động nhiều hơn không đáng kể so với số lượng doanh nghiệp rời khỏi thị trường, nhưng xu hướng phát triển của doanh nghiệp (tính theo số lượng) đang đảo chiều so với cùng kỳ năm ngoái.
Theo khảo sát cuối tháng 6 của Tổng cục thống kê thì chỉ có khoảng từ 18,5-28,9% doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực xuất khẩu, sản xuất, chế biến chế tạo đánh giá tình hình sản xuất kinh doanh Quý II tốt hơn quý I; 36,2-43,2% đánh giá tình hình ổn định, và 27,4-36,2% đánh giá tình hình sụt giảm. Điều này cũng thể hiện rõ sự khó khăn đang bủa vây các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa do tiêu thụ trong nước và đơn hàng xuất khẩu đều giảm mạnh.
Ngoài vấn đề về tiêu thụ nội địa và đơn hàng xuất khẩu thì có tới 25% hội viên của Hiệp hội DNNVV Việt Nam cho rằng hiện nay họ đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn vay tín dụng do tiêu chí cho vay còn khắt khe và tình trạng cán bộ ngân hàng gây khó dễ còn tồn tại. Có không ít doanh nghiệp xuất khẩu đề nghị giảm lãi suất cho vay đối với đồng Đô la Mỹ để tăng tính cạnh tranh quốc tế nhằm trụ vững doanh nghiệp trước khi thị trường có dấu hiệu phục hồi vào Quý III/2023.
Về góc độ tín dụng, mặc dù từ đầu năm đến nay Ngân hàng Nhà nước đã giảm 4 lần lãi suất với mức 0,5-2%/năm, thậm chí các NHTM đang dư tiền trong ngân hàng nhưng không thể cho vay. Từ góc nhìn kỹ thuật, đến ngày 30/6/2023 cung tiền M2 mới chỉ tăng được 2,7%, thấp hơn nhiều so với cùng kỳ các năm trước. Tức là hiện nay việc cung tiền ra nền kinh tế rất thấp. Bên cạnh đó, vòng quay tiền trong 6 tháng đầu năm chỉ đạt 0,67 lần, tức tương đương vòng quay tiền thấp của cả năm 2022. So với thời kỳ tốt là trên 1 thì rõ ràng vòng quay tiền chậm.
Hiện nay trong bối cảnh phục hồi lại xuất hiện hai ngịch lý, đó là: các ngân hàng đang phải ôm một lượng tiền gửi lớn chưa từng có của người dân từ trước đến nay, trong khi tín dụng tăng chậm dù lãi suất cho vay giảm; Tiền dư, lãi suất giảm nhưng doanh nghiệp nói chung và DNNVV nói riêng không thể tiếp cận.
Phân tích nguyên nhân, ông Nguyễn Văn Thân cho rằng, vấn đề “tồn kho” vốn tín dụng có thể cơ bản nhìn ở 03 khía cạnh chính sau đây:
Thứ nhất, tình hình kinh tế chưa hẳn phục hồi khi chính trị thế giới (giữa Nga – Ukraine) còn phức tạp, làm ảnh hưởng nguồn cung, đơn hàng và giá cả nguyên vật liệu nhập khẩu. Ở trong nước, cầu đầu tư chưa có tiến triển tích cực do các kênh đầu tư truyền thống như chứng khoán, bất động sản và trái phiếu vẫn “tê cứng”; song song với đó là nhiều dự án có sức lan tỏa cao cũng chưa được triển khai, kể cả những dự án đầu tư công, bất động sản thương mại và bất động sản nhà ở xã hội mặc dù NHNN đã tạo điều kiện về tín dụng, dẫn đến cầu tiêu thụ và cầu tín dụng không thể tăng cao.
Thực trạng cho thấy có nhiều doanh nghiệp muốn vay nhưng không chứng minh được khả năng trả nợ, mặt khác có nhiều doanh nghiệp được ngân hàng mời chào vay nhưng lại chưa có nhu cầu vay. Vậy, phải chăng việc khai thông nguồn vốn tín dụng không chỉ hướng tới các đối tượng có nhu cầu vay mà phải hướng tới cả các đối tượng có tiền mang đi gửi ngân hàng do chưa biết phải đầu tư vào đâu. Nói một cách khác là làm sao để họ rút tiền gửi và lưu thông vào thị trường.
Thứ hai, dường như khẩu vị rủi ro của các NHTM đang có sự thay đổi. Rõ ràng tính đến cuối tháng 6/2023, các NHTM đã cho vay đối với DNNVV gần 2,3 triệu tỷ đồng, tăng gần 4% so với cuối 2022, chiếm khoảng 18,5% dư nợ nền kinh tế. Đây là con số không hề nhỏ nhưng thực tế tình hình cho vay 3 tháng gần đây lại có xu hướng khó khăn hơn. Phải chăng các NHTM đang dự báo tình hình tăng trưởng của thị trường khác so với dự báo của doanh nghiệp.
Thứ ba, thực trạng yếu kém trong công khai, minh bạch tài chính và kế hoạch kinh doanh từ phía DNNVV là không thể phủ nhận, thậm chí là chậm tiến bộ. Đây là một trong ba mấu chốt (cộng với hai mấu chốt nêu trên) khiến cho các NHTM và DNNVV chưa thể xây dựng lòng tin với nhau để từ đó tăng cường hoạt động cho vay tín chấp. Về bản chất, các ngân hàng cũng là một doanh nghiệp nên khi cảm thấy yên tâm về sức khỏe của người đi vay thì họ chắc chắn sẽ không từ chối.