CẦN THIẾT SỬA ĐỔI, BỔ SUNG LUẬT HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CỦA QUỐC HỘI VÀ HĐND NHẰM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC HIỆN NAY
Hoạt động giám sát chuyên đề của HĐND được đẩy mạnh, tạo chuyển biến rõ nét trong thực tiễn
Việc thực hiện chức năng giám sát của HĐND, nhất là hoạt động giám sát chuyên đề có ý nghĩa quan trọng, thể hiện vai trò của cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Giám sát chuyên đề của HĐND lần đầu tiên được quy định chính thức tại Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 với vai trò là 1 trong năm hình thức giám sát của HĐND.
Theo TS. Nguyễn Đình Quyền, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp, hình thức giám sát chuyên đề là việc tổ chức các Đoàn giám sát để tiến hành giám sát trực tiếp việc thi hành, tổ chức thực hiện pháp luật của các cơ quan hữu quan ở địa phương. Việc tổ chức Đoàn giám sát được thực hiện theo quy định của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Các văn bản này quy định khá cụ thể về trình tự, thủ tục, thẩm quyền, cách thức tổ chức cũng như nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Đoàn giám sát.
Báo cáo giám sát chuyên đề được xem xét, thảo luận, ban hành theo nguyên tắc làm việc tập thể và quyết định theo đa số trong Đoàn giám sát, các cơ quan ra nghị quyết tổ chức Đoàn giám sát. Việc ban hành nghị quyết giám sát chuyên đề làm căn cứ để các cơ quan hữu quan hoàn thiện chương trình công tác, kịp thời sửa đổi, bổ sung, củng cố, kiện toàn cho phù hợp với công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành, nhất là trong việc đề ra các giải pháp và tổ chức thực hiện các giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế, thiếu sót, yếu kém, vi phạm. Đồng thời, tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động giúp HĐND có điều kiện rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản pháp quy ở địa phương.
TS. Nguyễn Đình Quyền, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp
Hoạt động giám sát chuyên đề của HĐND từ đầu nhiệm kỳ 2021 -2026 đến nay, chất lượng không ngừng được nâng lên, từ đó góp phần nâng cao vị thế và vai trò của cơ quan dân cử, tạo được niềm tin đối với cử tri và Nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, từ thực tiễn hoạt động tại địa phương, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Hà Nam Bùi Văn Hoàng cho rằng, hoạt động giám sát nói chung và giám sát chuyên đề nói riêng vẫn còn gặp một số khó khăn như: Thiếu những quy định cụ thể về quyền hạn của các cơ quan, tổ chức cũng như nghĩa vụ, trách nhiệm của đối tượng được giám sát, thành viên Đoàn giám sát; việc thu thập thông tin phục vụ cho hoạt động giám sát của các thành viên Ban còn hạn chế, tính độc lập của thông tin chưa cao, chủ yếu thông qua các báo cáo của các đơn vị chịu sự giám sát… Vì vậy, trước đòi hỏi ngày càng đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động giám sát chuyên đề của HĐND, cần phải tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật liên quan để hoạt động giám sát của HĐND để HĐND thực sự xứng đáng là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng của cử tri và Nhân dân tại địa phương.
PGS. TS Doãn Hồng Nhung, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội
Nhận định dưới góc độ nghiên cứu, PGS. TS Doãn Hồng Nhung, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, chưa có sự liên kết giữa giám sát chuyên đề với các hình thức giám sát khác nên hiệu quả giám sát chuyên đề chưa được như mong muốn. Trong một số trường hợp, chuyên đề giám sát có nội dung chuyên môn sâu, phạm vi rộng, phức tạp, trong khi thời gian và nguồn nhân lực thực hiện còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc huy động các chuyên gia, các nhà khoa học, nhà quản lý, nhà hoạt động thực tiễn có chuyên môn sâu, nhiều kinh nghiệm tham gia Đoàn giám sát còn hạn chế do thiếu cơ chế khả thi;… “Thực trạng này đặt ra yêu cầu cần đổi mới mạnh mẽ cách thức tổ chức thực hiện hình thức giám sát chuyên đề của HĐND trong thời gian tới”, PGS. TS Doãn Hồng Nhung nhấn mạnh.
Nghiên cứu về nội dung này, Ths. NCS. Nguyễn Thị Hường – Phó Vụ trưởng Vụ Công tác đại biểu, Văn phòng Quốc hội cho biết, trong những năm qua, việc thực hiện giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương đã đạt được những kết quả rất tích cực, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong thực tiễn. Mặc dù vậy, bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, trong quá trình thực thi pháp luật thì hoạt động giám sát của HĐND vẫn còn những hạn chế, bất cập. Cụ thể: HĐND nhiều địa phương còn lúng túng về tiêu chí lựa chọn chuyên đề giám sát, về áp dụng các quy định trong việc xem xét thực hiện kết luận, kiến nghị sau giám sát của HĐND, việc lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn, giải trình. Công tác phối hợp giữa Thường trực HĐND, các Ban và các Tổ đại biểu HĐND cấp tỉnh và cấp huyện với các cơ quan, đơn vị liên quan có mặt còn hạn chế. Những điều này gián tiếp dẫn đến hiệu quả chưa cao trong công tác giám sát. Trong đó, giám sát chuyên đề, tái giám sát còn ít; vẫn còn nội dung giám sát bị trùng lặp; việc theo dõi, đôn đốc thực hiện kết luận giám sát chưa sâu sát;…
Ths. NCS. Nguyễn Thị Hường – Phó Vụ trưởng Vụ Công tác đại biểu, Văn phòng Quốc hội
Từ một số bất cập, hạn chế nêu chế nêu trên, đưa ra đề xuất trong thời gian, TS. Nguyễn Đình Quyền đề nghị, giám sát chuyên đề cần được HĐND, Thường trực HĐND bố trí thời gian để nghe báo cáo về kết quả giám sát, thảo luận và ban hành nghị quyết về giám sát chuyên đề, góp phần nâng cao hơn nữa hiệu lực, hiệu quả kiểm soát quyền lực của phương thức giám sát này.
Ngoài ra, cần tưng cường sự phối hợp tham gia của các cơ quan có chức năng kiểm tra, thanh tra, kiểm toán… , Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của mặt trận và báo chí trong tổ chức giám sát chuyên đề của HĐND. Bên cạnh đó, tăng cường sự phối hợp giám sát chuyên đề của HĐND với hoạt động kiểm tra, giám sát của các cấp ủy Đảng và hoạt động thanh tra, kiểm toán. Thực tế cho thấy, việc phối hợp này đã đem lại hiệu lực, hiệu quả cao hơn trong kiểm soát quyền lực, xác định trách nhiệm chính trị, trách nhiệm pháp lý. Cơ chế phối hợp bao gồm cả việc cung cấp, chia sẻ và xử lý thông tin giữa các cơ quan; cung cấp, trưng tập cán bộ của các cơ quan hữu quan tham gia Đoàn giám sát chuyên đề…
Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Hà Nam Bùi Văn Hoàng
Ở góc độ khác, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Hà Nam Bùi Văn Hoàng lưu ý, việc lựa chọn nội dung giám sát là bước đầu tiên, là nhiệm vụ rất quan trọng trong thực hiện giám sát chuyên đề của HĐND, bởi vì các vấn đề liên quan đến kinh tế - xã hội, quốc phòng – an ninh, an sinh xã hội rất nhiều nhwung lựa chọn thời điểm và nội dung nào cho “trúng ” và “đúng” để thực hiện giám sát chuyên đề là điều rất quan trọng.
Nguyên tắc lựa chọn nội dung giám sát trước hết cần xác định vấn đề giám sát HĐND là vấn đề lớn, có tác động lớn đến kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh, ảnh hưởng đến đời sống của người dân, là những vấn đề bức xúc, nổi lên ở địa phương được nhiều cử tri và Nhân dân, nhiều ngành, nhiều cấp quan tâm, gắn với việc xây dựng, thi hành chính sách, pháp luật, công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực... Mặt khác, lựa chọn nội dung giám sát cần đảm bảo đúng thẩm quyền, giám sát đúng đối tượng để khi Nghị quyết về giám sát, Thông báo kết luận giám sát được ban hành vừa đảm bảo đúng pháp luật, tính hiệu lực, hiệu quả, vừa đảm bảo tính khả thi trong tổ chức thực hiện.
Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Hà Nam Bùi Văn Hoàng cũng đề nghị, quy định rõ hơn về trách nhiệm, chế tài xử lý đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân không thực hiện nghiêm các kiến nghị sau giám sát để nâng cao hiệu lực của các cuộc giám sát chuyên đề, đảm bảo việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát.
Kiến nghị hoàn thiện pháp luật, Ths. NCS. Nguyễn Thị Hường cho rằng, pháp luật về hoạt động giám sát của HĐND phải phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng tại Nghị quyết Đại hội XIII và Nghị quyết số 27-NQ/TW; Quy định thẩm quyền của HĐND tương xứng với chức năng, nhiệm vụ được giao… Ngoài ra, việc hoàn thiện pháp luật hoạt động giám sát của HĐND cũng cần phải đặt trong tổng thể các mối liên hệ, không thể chỉ xem xét pháp luật hoạt động giám sát của HĐND một cách độc lập. Từ việc xác định các mối quan hệ này với mục đích, yêu cầu của hoạt động giám sát, tiêu chí hoàn thiện pháp luật hoạt động giám sát của HĐND một cách phù hợp./.