Luật đầu tư công được Quốc hội Khóa XIII thông qua ngày 18/6/2014 và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/1/2015. Sau 3 năm triển khai Luật Đầu tư công và các nghị định hướng dẫn đã ngăn ngừa được sự tùy tiện, chủ quan duy ý chí trong việc quyết định chủ trương đầu tư, đã phân cấp mạnh mẽ cho các bộ, ngành và địa phương trong quyết định chủ trương đầu tư.
Tuy nhiên, Luật đầu tư công là một luật mới, ban hành lần đầu tiên trong lĩnh vực đầu tư công, có liên quan trực tiếp đến quyền lợi, lợi ích, quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của tất cả các bộ, ngành và địa phương. Do vậy, khó tránh khỏi những khó khăn khi thực hiện các quy định mới, những vướng mắc về cách hiểu, cách làm cũng như còn một số nội dung cần phải nhìn nhận và hoàn thiện sau một thời gian triển khai thực hiện.
Thực hiện quy định của Luật đầu tư công, Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016- 2020 đã bắt đầu được triển khai xây dựng từ tháng 8/2014. Qua quá trình thực hiện, Kế hoạch đầu tư công trung hạngiai đoạn 2016- 2020 đã khắc phục được tình trạng kế hoạch đầu tư công bị cắt khúc từng năm và chuyển sang xây dựng được kế hoạch đầu tư trung hạn 5 năm; tổng hợp được bức tranh toàn cảnh về đầu tư công và cân đối ngân sách nhà nước trong 5 năm. Đổi mới căn bản phương thức phân bổ kế hoạch đầu tư công, theo đó, việc phân bổ kế hoạch vốn trung hạn đảm bảo nguyên tắc tập trung, thống nhất, tăng cường phân cấp, tăng quyền chủ động, tự chủ của các cấp, các ngành. Tăng cường tính kỷ luật, kỷ cương trong quản lý đầu tư công. Đổi mới căn bản trong việc phân bổ kế hoạch vốn ngân sách trung ương, tập trung, khắc phục tình trạng đầu tư phân tán, dàn trải trước đây và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn hỗ trợ từ ngân sách trung ương. Giải quyết dứt điểm số nợ đọng xây dựng cơ bản nguồn ngân sách trung ương và thu hồi cơ bản số vốn ứng trước kế hoạch.
Bên cạnh đó, việc thực hiện Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016- 2020 còn một số tồn tại, hạn chế. Khả năng cân đối nguồn vốn ngân sách nhà nước cho đầu tư phát triển còn rất thấp so với nhu cầu của các bộ, ngành, địa phương; chỉ chiếm khoảng 25% tổng chi Ngân sách nhà nước, thấp hơn so với giai đoạn trước.
Kế hoạch 2016- 2020 chỉ đáp ứng được khoảng 53% nhu cầu vốn đầu tư từ Ngân sách trung ương dành cho 21 chương trình mục tiêu đã được Chính phủ phê duyệt. Hạn chế dư địa chính sách để thực hiện các mục tiêu xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, khuyến khích sản xuất kinh doanh, hỗ trợ doanh nghiệp, phát triển nông thôn, xóa đói giảm nghèo… Nhiều dự án cấp bách, trọng điểm của nền kinh tế chưa có khả năng cân đối được vốn trong kế hoạch thực hiện.
Tại Phiên giải trình, các đại biểu đã tập trung làm rõ những vướng mắc, bất cập trong quá trình giải ngân vốn kế hoạch đầu tư công; đưa ra các nguyên nhân và thảo luận tìm cách giải quyết các nguyên nhân đó liên quan đến việc chuyển nguồn và giải ngân vốn kế hoạch đầu tư công trung hạn chậm.
Phiên giải trình này đã làm rõ được vì sao việc triển khai kế hoạch đầu tư công lại chậm, vì sao giải ngân vốn kế hoạch đầu tư công chậm, việc sử dụng vốn không đem lại hiệu quả cao; vì sao có Luật đầu tư công, có Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016- 2020 rồi mà vẫn còn các vi phạm; vì sao vẫn phải điều chỉnh kế hoạch khi Kế hoạch đầu tư công trung hạn mới chỉ đưa ra được hơn 1 năm.
Từ những câu hỏi đó, các đại biểu chỉ ra được các nguyên nhân khách quan và chủ quan. Nguyên nhân khách quan là đây là kế hoạch 5 năm đầu tiên nên còn có lúng túng, còn chậm. Trong thực hiện Luật Đầu tư công và Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016- 2020 còn nhiều lúng túng ở các bộ, ngành, địa phương.
Các đại biểu cho rằng, một phần là do các quy định của Luật đầu tư công, tuy nhiên, những quy định chặt chẽ của Luật đầu tư công chỉ là một phần nguyên nhân và chỉ tác động đến những khâu trước khi giao kế hoạch vốn đầu tư công. Điều này cơ bản sẽ được tháo gỡ khi Luật đi vào cuộc sống và các đối tượng liên quan làm quen dần với những trình tự, thủ tục mới.
Về nguyên nhân chủ quan, nhiều đại biểu cho rằng, do các Bộ, ngành, địa phương chưa quán triệt đầy đủ Luật và các Nghị định, thông tư mới mà vẫn tư duy cũ; có một số bộ ngành địa phương chưa giải quyết xong vốn đã khởi công cái mới, thực hiện Luật chưa nghiêm; có khoảng cách giữa các thông tư so với Luật.
Các đại biểu đề nghị cần phải có đánh giá đầy đủ hơn các nguyên nhân khách quan và chủ quan; có nguyên nhân chủ quan nào về phía các đơn vị tham gia giải ngân đầu tư, để tìm cách khắc phục nâng cao hiệu quả giải ngân vốn đầu tư công. Các đại biểu tham gia phiên giải trình cho rằng, để thúc đẩy giải ngân cần phải có giải pháp đồng bộ hơn, giải quyết cơ bản các nhóm nguyên nhân.
Phát biểu tại Phiên giải trình, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nêu rõ, qua nội dung giải trình có thể thấy rằng, việc ban hành Luật đầu tư công và kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016- 2020 là bước tiến hết sức quan trọng, tạo ra hành lang pháp lý thống nhất đồng bộ, nâng cao hiệu lực, hiệu quả việc đầu tư công, ngăn chặn được tình trạng đầu tư phân tán, dàn trải, tùy tiện, duy ý chí, chủ quan trong đầu tư công. Luật đầu tư công đã đi vào cuộc sống và đạt được nhiều kết quả tích cực, nhận thức thay đổi từ các Bộ, ngành trung ương đến địa phương; công khai hơn, minh bạch hơn. Nhờ có kế hoạch đầu tư công làm cho địa phương, các bộ chủ động được trong việc lồng ghép các chương trình dự án để tạo ra hiệu quả tích cực, giảm nhanh nợ đọng xây dựng cơ bản.
Từ các nguyên nhân và phân tích của các đại biểu, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển đề nghị làm rõ trách nhiệm của Chinh Phủ, Bộ Kế hoạch- Đầu tư và một số bộ ngành liên quan trong vấn đề quản lý đầu tư công. Đồng thời, các bộ, ngành, địa phương phải thực hiện nghiêm Luật đầu tư công, các Nghị quyết của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tránh làm sai và tránh đùn đẩy trách nhiệm; Phải khẩn trương phân bổ vốn cho kịp thời, không thể để chậm như hiện nay; các công trình hiện nay chưa phân bổ vốn đủ phải có báo cáo để phân bổ làm tốt kế hoạch đầu tư công trung hạn.
Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, cần công khai minh bạch và làm rõ trách nhiệm những dự án nào, Bộ nào, địa phương nào có sai phạm; trước khi xem xét sửa đổi Luật Đầu tư công, Chính phủ cần rà lại các thông tư, có vấn đề gì ôn đồm, vượt quá thẩm quyền, chưa phù hợp với Luật Đầu tư công thì phải điều chỉnh cho phù hợp.