KHẢO SÁT VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ THIẾT CHẾ VĂN HÓA, THỂ THAO TẠI SỞ VĂN HÓA VÀ THỂ THAO THÀNH PHỐ HÀ NỘI
PGS.TS - ĐBQH BÙI HOÀI SƠN: HIỆN THỰC HÓA CÁC MỤC TIÊU VĂN HÓA THEO TINH THẦN NGHỊ QUYẾT ĐẠI HỘI XIII
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội
Nghịch lý bài toán thiếu – thừa…
Phóng viên: Trực tiếp cùng Đoàn khảo sát của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục tham gia hoạt động khảo sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư, xây dựng, quản lý và sử dụng thiết chế văn hóa thể thao tại nhiều địa phương thời gian qua, ông có đánh giá như thế nào về tình trạng các thiết chế văn hóa ở nước ta hiện nay, nhất là những thiết chế văn hóa cũ?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Trước hết, chúng ta phải nói rằng, thiết chế văn hóa ở nước ta đang vừa thừa, vừa thiếu. Chúng ta còn thiếu rất nhiều thiết chế văn hóa như bảo tàng, nhà hát, thư viện, công viên... đủ tiêu chuẩn để tổ chức các sự kiện lớn, mang tầm khu cực và quốc tế, được tổ chức và vận hành một cách chuyên nghiệp, nhưng lại thừa những thiết chế không đáp ứng được các tiêu chuẩn này.
Điều này có nhiều lý do khác nhau, trong đó có những lý do lịch sử của nó. Đó là việc các thiết chế đã được xây dựng từ lâu, với những thiết kế, chức năng, và cả công năng sử dụng phù hợp với một thời kỳ lịch sử cụ thể, lúc đó chúng ta chưa hình dung được sự phát triển khoa học công nghệ mạnh mẽ như ngày hôm nay, chúng ta cũng chưa đủ nguồn lực để có thể tạo ra những cơ sở vật chất xứng tầm, chưa kể tư duy quản lý, tổ chức các hoạt động ở các thiết chế văn hóa cũng rất khác.
Còn bất cập và lãng phí
Phóng viên: Đối với các thiết chế văn hóa cũ không còn đáp ứng được các tiêu chuẩn, cũng như nhu cầu văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao của nhân dân ở hiện tại nếu cứ tiếp tục duy trì, vận hành theo lối mòn cũ liệu có gây ra tình trạng lãng phí không, thưa ông?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Chúng ta cũng phải khẳng định rằng, các thiết chế văn hóa cũ đã hoàn thành sứ mạng trong một giai đoạn lịch sử của mình, đáp ứng được nhu cầu văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao của nhân dân trong những năm tháng khó khăn của đất nước, giúp chúng ta có những thành tựu nhất định trong quá trình phát triển văn hóa ở cơ sở.
Tuy nhiên, những thành tựu ở quá khứ cũng không khỏa lấp được những vấn đề bức xúc của hiện đại. Đã khoảng 20 năm nay, các thiết chế văn hóa ở cơ sở gặp rất nhiều khó khăn. Nhà văn hóa được đặt tên mới thành “nhà văn khóa” vì chủ yếu bị khóa lại, không có nhiều sinh hoạt, chủ yếu là các khoảng sân dành cho các hoạt động thể dục, thể thao, còn hoạt động của nhà văn hóa lại là các hoạt động liên quan đến sinh hoạt chi bộ, người cao tuổi... mà không đơn giản thuần túy là các sinh hoạt văn hóa, văn nghệ của cộng đồng địa phương.
Tương tự như vậy là số phận hẩm hiu của thư viện hay bảo tàng ở nhiều địa phương, hay các công viên bị bỏ hoang, không người chăm sóc, hoặc khóa chặt để hạn chế người vào....
Dù chúng ta đều biết, về lý thuyết, các thiết chế văn hóa là các không gian công cộng, dành cho cộng đồng, là nơi giao lưu văn hóa, văn nghệ, gắn kết cộng đồng, lan tỏa những giá trị văn hóa, nhưng một khi những mục đích căn bản đó không đạt được, thì đây là một sự lãng phí rất lớn.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cùng Đoàn khảo sát của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục trực tiếp khảo sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư, xây dựng, quản lý và sử dụng thiết chế văn hóa thể thao tại Bảo tàng Hà Nội
Điều này càng trở nên lãng phí hơn khi chúng ta vẫn quan niệm các thiết chế, sử dụng các quản lý và tổ chức hoạt động cho các thiết chế theo kiểm cũ. Bất kỳ một dự án nào, bằng cách thể hiện sự quan tâm đến văn hóa, đều có hạng mục xây dựng các thiết chế văn hóa như nhà văn hóa, công viên, thậm chí thư viện, rạp chiếu phim... mà chưa thực sự quan tâm đến việc làm cách nào để các thiết chế này hoạt động có hiệu quả.
Nhất là trong xu thế các phương tiện giải trí ngày càng đa dạng, phong phú, hấp dẫn, tư nhân đầu tư các khu vui chơi giải trí đáp ứng nhu cầu, yêu cầu và tiêu chuẩn cao của người dân, còn các cơ quan, tổ chức Nhà nước vẫn phải thực hiện tinh giản biên chế, thì việc quản lý và tổ chức hoạt động cho các thiết chế văn hóa theo mô hình cũ thực sự đã gây ra sức cản, độ ỳ rất lớn đối với các thiết chế văn hóa của Nhà nước.
Hãy tưởng tượng rằng, các cán bộ văn hóa ở cơ sở chỉ quan tâm đến giờ mở cửa, đóng cửa của nhà văn hóa, thư viện, bảo tàng, rạp chiếu phim hay công viên, không cần quan tâm đến việc xây dựng thương hiệu cho các hoạt động của mình, phát triển khán giả, thiếu những kỹ năng kinh doanh cần thiết để các thiết chế có thể trở nên sinh động, hấp dẫn thì làm sao các thiết chế này có thể thu hút sự quan tâm của nhân dân, cũng như đầu tư của Nhà nước. Đó là sự lãng phí rất lớn!
Tìm hướng đi, cách làm hiệu quả
Phóng viên: Là đại biểu Quốc hội chuyên trách về văn hóa, ông có đề xuất gì để tạo ra chuyển biến căn bản cho các thiết chế văn hóa trong thời gian tới?
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: Là đại biểu Quốc hội chuyên trách về văn hóa, tôi thường chất vấn các cơ quan hữu quan, các địa phương về tình trạng đầu tư ít ỏi cho các thiết chế văn hóa và câu trả lời thường xuyên mà tôi nhận được là đầu tư không hiệu quả, hiện nay vẫn còn nhiều thiết chế văn hóa dư thừa, lãng phí... Đây đúng là vấn đề rất khó xử đối với những người yêu văn hóa.
Nếu giải trình về đầu tư không hiệu quả có thể không quá khó vì đầu tư cho văn hóa, một lĩnh vực của đời sống tinh thần, khó có thể đong đếm như kinh tế được (không ai đong đếm cảm giác hạnh phúc khi xem một bộ phim, đọc một câu chuyện, chơi một trận đá bóng...), và tác dụng của các hoạt động văn hóa có thể lan tỏa sang các lĩnh vực kinh tế - xã hội khác (cần phải tính cho văn hóa), thì việc lãng phí các thiết chế văn hóa là một bài toán khó giải hơn.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cùng Đoàn khảo sát làm việc với Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm, Hà Nội
Tôi cho rằng, để giải được bài toán khó khăn này, chúng ta cần một hướng đi mới - một tư duy khác về phát triển văn hóa như chuyển đổi mô hình đầu tư công, quản trị tư, hợp tác công tư, sự tham gia chủ động và tích cực của cộng đồng, hay việc áp dụng các kỹ năng kinh doanh... nhất là cần có nguồn nhân lực phù hợp thì mới giúp có những chuyển biến căn bản cho các thiết chế văn hóa.
Và muốn có được điều này, chúng ta lại cần có một môi trường thể chế, chính sách hỗ trợ để toàn xã hội có thể tham gia đầu tư, xây dựng, quản lý, vận hành các thiết chế văn hóa một cách hiệu quả. Đó là những thay đổi liên quan đến Luật Đất đai, thuế, đầu tư theo hình thức đối tác công – tư, quản lý sử dụng tài sản công... Đây là những bài toán lớn, khó khăn, rất cần giải trong bối cảnh hiện nay.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!