Lý giải nguyên nhân vì sao đến thời điểm này mới báo cáo Quốc hội thông qua chủ trương chuyển đổi mục đích rừng, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường cho biết: về dự án bản Mồng phê duyệt từ năm 2009, trong đó có 2 hợp phần là hợp phần xây dựng toàn bộ dự án hồ là do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý thực hiện. Còn hợp phần bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng do Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An chủ trì thẩm định, phê duyệt thực hiện cả về phía diện tích của tỉnh Thanh Hóa và diện tích của tỉnh Nghệ An. Tại thời điểm năm 2009, theo Nghị quyết số 66 thì triển khai dự án Bản Mồng, năm 2011 thì dự án phải tạm dừng vì lý do không có kinh phí theo tình hình chung. Năm 2017, sau khi dự án được bố trí tiếp tục vốn để chuẩn bị triển khai, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã yêu cầu tỉnh Nghệ An, tỉnh Thanh Hóa tổng rà soát lại diện tích đất sử dụng. Đặc biệt là đất rừng thì diện tích rừng phòng hộ nâng lên là 312,95 hecta. Chính vì thế, dự án phát sinh tiêu chí quan trọng quốc gia theo quy định của Luật Đầu tư công. Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho biết, lý do của rừng phòng hộ tăng từ 94 hecta lên 312,95 hecta là do 2 lý do:
Thứ nhất là, tại thời điểm phê duyệt dự án năm 2009, Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An cập nhật thiếu số liệu rừng phòng hộ của tỉnh Thanh Hóa. Hơn nữa, theo quy định của pháp luật, sau 10 năm có nhiều thay đổi. Ví dụ, tiêu chí để tính rừng là diện tích rừng liền khoảnh trước đây theo luật cũ là 0,5 hecta, theo luật mới bây giờ là 0,3 hecta. Vì vậy, diện tích rừng này phải tăng lên.
Lý do thứ hai, về thẩm quyền và thủ tục pháp lý, theo quy định tại khoản 7 Điều 1 Nghị định số 02 đối với dự án đang trong quá trình thực hiện có sự thay đổi mà các nội dung thay đổi dẫn đến dự án thuộc tiêu chí dự án quan trọng quốc gia thì Thủ tướng Chính phủ xem xét và chỉ đạo, báo cáo Quốc hội tại kỳ họp cuối năm về tình hình triển khai thực hiện dự án. Tuy nhiên, trên thực tiễn thì đến tháng 8/2020, 2 tỉnh Ninh Thuận và Nghệ An mới hoàn thành bộ hồ sơ này trình lên, vì thế, cho đến Kỳ họp thứ 10, Chính phủ mới báo cáo Quốc hội.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường.
Ngày 15/7/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định 83 thực hiện Luật Lâm nghiệp, trong đó đã đề cập đối với dự án đã được chấp thuận chủ trương đầu tư nhưng trong nội dung quy định chưa xác định diện tích rừng được chuyển mục đích sử dụng rừng sang làm mục đích khác. Trường hợp thuộc thẩm quyền quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng của Quốc hội thì giao cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện trình tự, thủ tục tổng hợp hồ sơ dự án, báo cáo Chính phủ xem xét trình với Quốc hội quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác. Chính vì vậy, Chính phủ trình với Quốc hội quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác của dự án sông Than, Ninh Thuận và dự án Bản Mồng, Nghệ An là phù hợp với quy định hiện hành.
Sau khi Quốc hội đồng ý về mặt chủ trương chuyển đổi mục đích sử dụng rừng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ trình Thủ tướng Chính phủ ra quyết định điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án Bản Mồng. Đối với dự án sông Than thì Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Thuận sẽ trình với Hội đồng nhân dân tỉnh điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án.
Giải trình ý kiến của đại biểu Nguyễn Thanh Hồng, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương lo ngại Dự án thủy điện này có làm tăng diện tích rừng chần chuyển đổi, Bộ trưởng cho biết: nhiệm vụ của Dự án là tạo hồ chứa nước 225 triệu m3, cấp nước cho 18.000 hecta đất nông nghiệp, cấp tạo nguồn cho hạ lưu của lưu vực sông cả với tốc độ là 22m3/s để cấp cho hệ thống Bắc và Nam thủy lợi của Nghệ An. Hợp phần thủy điện chỉ kết hợp tận dụng lưu lượng xả về hạ du để phát điện theo lịch cấp nước của ngành thủy lợi. Đây là trường hợp tận dụng do đó không liên quan đến tăng dung tích của hồ chứa, vì vậy không tăng diện tích rừng.
Đối với ý kiến đại biểu nêu về Dự án tái định cư của hợp phần thuộc tỉnh Thanh Hóa, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho biết hiện có 118 hộ dân đồng bào dân tộc. Chính vì thế, Đoàn giám sát của Quốc hội, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội vừa qua cũng đã kiểm tra và khẳng định, nguyên tắc của xây dựng dự án tái định cư phải làm sao cho đồng bào có điều kiện tốt hơn chỗ cũ kể cả về nơi ở, kể cả đất sản xuất, kể cả về sinh kế. Vì vậy, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ yêu cầu tỉnh Nghệ An tập hợp đầy đủ những nội dung này vào các Dự án hợp phần tái định cư của tỉnh Thanh Hóa để thực hiện.
Về ý kiến của đại biểu Trương Trọng Nghĩa, Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hồ Chí Minh đề nghị cho biết, trong 30 năm qua Việt Nam có tăng diện tích rừng từ 9 triệu hecta lên 14,6 triệu hecta, có phải là tăng diện tích rừng tự nhiên hay chủ yếu là rừng trồng, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho biết: Tổng diện tích rừng của Việt Nam là 14,6 triệu hecta, rừng tự nhiên là 10,3 triệu hecta. Như vậy, so với trước đây, cách đây 30 năm lúc đó chỉ có 9 triệu hecta, như vậy là diện tích rừng tự nhiên tăng lên là 1,3 triệu. Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường khẳng định, chất lượng rừng tự nhiên hiện nay chưa tốt, bởi trong tổng số 10,3 triệu hecta chỉ có 15% là rừng giàu về trữ lượng, còn 50% là rừng trung bình, 35% rừng rừng nghèo kiệt. Chính vì thế, Quốc hội yêu cầu tới đây 2 mảng rừng, một là rừng tự nhiên bằng chính sách khoanh nuôi bảo vệ phải tăng hơn nữa định mức để cho người dân tham gia trồng rừng, quản lý, để chăm sóc rừng chúng ta ngày một đảm bảo độ giàu về đa dạng sinh học và trữ lượng phải tăng lên. Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường tiếp thu ý kiến góp ý của đại biểu Quốc hội và cho biết thời gian tới sẽ thay đổi bằng kết cấu cây rừng lâu năm, cơ cấu hài hòa kết hợp những nhóm cây bản địa./.