Tích tụ, tập trung ruộng đất còn có nhiều khó khăn
Dù Hợp tác xã Hòa Bình, phường Yên Nghĩa, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội bao tiêu tới 70% rau củ trong tổng số 12 ha rau được sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn trên địa phường Yên Nghĩa, song việc sản xuất cây trồng của địa phương vẫn mang tính tự phát, nhỏ lẻ. Mỗi nhà sản xuất một loại cây trồng khác nhau.
Ông Trịnh Văn Vĩnh, Chủ nhiệm Hợp tác xã Hòa Bình cho biết: Quận Hà Đông không có chủ trương dồn điền đổi thửa, do vậy bà con vẫn sản xuất mang tính nhỏ lẻ nên giá trị kinh tế còn thấp. Việc tổ chức sản xuất, kiểm soát sản phẩm cũng khó khăn hơn, người dân cũng mất nhiều công chăm sóc, khó áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất.
Chủ nhiệm Hợp tác xã Hòa Bình Trịnh Văn Vĩnh: Bà con sản xuất vẫn nhỏ lẻ, manh mún
Từ nhiều năm nay, chủ trương tích tụ và tập trung ruộng đất được đặt ra nhưng kết quả thực hiện chủ trương vẫn chậm chạp, không đạt được mục tiêu như kỳ vọng. Nhiều địa phương đã mở đường cho tích tụ, tập trung ruộng đất bằng hình thức dồn điền, đổi thửa, tạo ô thửa lớn song vẫn manh mún. 14 triệu hộ nông dân vẫn còn sở hữu tới 78 triệu mảnh ruộng. Đây được cho là một thách thức lớn trong việc hợp tác, liên kết giữa doanh nghiệp và các hộ nông dân trong quá trình xây dựng cánh đồng lớn, vùng sản xuất tập trung.
Trong quá trình triển khai công tác dồn thửa, đổi thửa nhiều địa phương vẫn còn hiện tượng sai phạm khiến dư luận bức xúc. Rõ nhất là tình trạng mất dân chủ, thiếu minh bạch và thiếu công bằng; cán bộ đùn đẩy trách nhiệm cho nhau, cố tình chia thừa đất cho gia đình mình và người thân, chia thiếu đất cho dân và lấn chiếm đất công; thậm chí, buông lỏng quản lý cho một số đối tượng xấu.
Việc tích tụ, tập trung đất đai của các cá nhân, doanh nghiệp cũng gặp không ít khó khăn do hạn chế về hạn điền. Theo Luật Đất đai năm 2013, hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất trồng cây hằng năm hoặc đất nuôi trồng thủy sản của hộ gia đình, cá nhân ở khu vực Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long không quá 30ha và không quá 20ha đối với các tỉnh còn lại. Hộ gia đình, cá nhân không được nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất lúa, nếu không trực tiếp sản xuất nông nghiệp. Quy định này cũng đã khiến không ít doanh nghiệp, cá nhân. “lách luật”, gian dối vì phải mượn hoặc thuê người khác đứng tên trong việc thuê hoặc mua quyền sử dụng đất của các hộ dân.
Trong quá trình tích tụ, tập trung ruộng đất, hình thức doanh nghiệp liên kết sản xuất với hộ gia đình cũng gặp không ít trở ngại do đất của các hộ tham gia liên kết với doanh nghiệp nằm xen kẽ với đất của các hộ không tham gia liên kết. Điều này ảnh hưởng đến việc xây dựng hệ thống giao thông, thủy lợi, cải tạo đồng ruộng cũng như các điều kiện bảo đảm chất lượng sản phẩm.
Ông Nguyễn Xuân Đại: Việc tiếp cận đất nông nghiệp của các doanh nghiệp còn gặp không ít khó khăn
Ông Nguyễn Xuân Đại, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội cho biết: Việc tiếp cận đất nông nghiệp của các doanh nghiệp khi có nhu cầu thuê đất của các hộ nông dân cũng gặp không ít khó khăn. Bởi lẽ để có diện tích đất tập trung, quy mô lớn, các tổ chức, cá nhân phải tự thỏa thuận với hàng chục, thậm chí hàng trăm hộ dân về mức giá thuê ruộng. Do đó không tránh khỏi tình trạng, mỗi người đòi một giá khác nhau, thậm chí vượt giá “sàn”, khó thống nhất, khó đi đến thỏa thuận. Cá biệt có người còn đòi lại ruộng ngay trong chu kỳ đang cho thuê khiến doanh nghiệp thiệt hại lớn về kinh tế. Ngoài ra, còn có hiện tượng một số hộ bán sản phẩm ra ngoài khi có giá cao hơn thỏa thuận ban đầu với doanh nghiệp.
Ông Hồ Xuân Hùng: Cần có chính sách khác nhau trong tích tụ và tập trung ruộng đất
Ông Hồ Xuân Hùng, Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam cho rằng: Tích tụ, tập trung ruộng đất là xu hướng tất yếu, do vậy phải làm rõ được chủ trương này để chúng ta có cơ chế chính sách đúng tạo điều kiện cho tích tụ và tập trung đất đai. Tích tụ và tập trung ruộng đất cùng một mục tiêu là có quỹ đất lớn để sản xuất lớn, nhưng bản chất nó khác nhau vì vậy cần có chính sách khác nhau. Tuy nhiên, trên thực tiễn chúng ta vẫn chưa có một chính sách rõ ràng đối với tích tụ, tập trung ruộng đất để phát triển nông nghiệp. Cụ thể chính sách phát triển kinh tế trang trại, gia trại; chính sách phát triển hợp tác, liên kết để tăng quy mô và hiệu quả sản xuất theo hình thức hợp tác xã, liên kết chuỗi giá trị, hình thành cánh đồng lớn. Ngoài ra cũng chưa phát triển thị trường lao động như đào tạo nghề, hỗ trợ chuyển dịch lực lượng lao động trong sản xuất nông nghiệp gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế; phát triển thị trường bảo hiểm sản xuất nông nghiệp, bảo hiểm xã hội cho lao động nông thôn.
Những bất cập trong quá trình tích tụ, tập trung ruộng đất đang trở thành một trong những lực cản thúc đẩy liên kết giữa hàng triệu nông dân cá thể với doanh nghiệp nhằm phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sạch.
Phó thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng trả lời chất vấn của đại biểu:
Trước những khó khăn trong quá trình tích tụ, tập trung ruộng đất, tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIV, Đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã chất vấn Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng về những giải pháp hữu hiệu để giải quyết vấn đề này.
Ngày 14/8/2018, Phó thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng có văn bản số 353 trả lời chất vấn đại biểu Quốc hội Phạm Đình Cúc.
Văn bản nêu rõ: Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, Luật Đất đai năm 2013 được ban hành đã có nhiều nội dung đổi mới quan trọng trong quản lý, sử dụng đất nông nghiệp nói chung, trong thúc đẩy quá trình tích tụ, tập trung đất đai cho sản xuất nông nghiệp nói riêng.
Liên quan đến chính sách tích tụ, tập trung đất đai, pháp luật về đất đai đã có các quy định: người sử dụng đất nông nghiệp có các quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho, góp vốn và thế chấp quyền sử dụng đất. Đây được coi là chìa khóa pháp lý quan trọng để thực hiện tích tụ, tập trung đất nông nghiệp để sản xuất nông nghiệp ở quy mô lớn hơn.
Phó thủ tướng nêu rõ, pháp luật đất đai cho phép thực hiện cơ chế chuyển đổi mục đích sử dụng đất trong nội bộ nhóm đất nông nghiệp một cách linh hoạt nhằm phù hợp hơn với cơ chế thị trường. Điều này cũng tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc tập trung ruộng đất để sản xuất hàng hóa theo mô hình kinh tế trang trại. Đồng thời, Nhà nước khuyến khích hình thức kinh tế của hộ gia đình, cá nhân nhằm khai thác có hiệu quả đất đai để phát triển sản xuất, mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
Về thời hạn sử dụng đất nông nghiệp, Luật Đất đai năm 2013 quy định nâng thời hạn giao đất nông nghiệp trong hạn mức cho hộ gia đình, cá nhân từ 20 năm lên 50 năm thống nhất cho các loại đất nông nghiệp để khuyến khích nông dân gắn bó và yên tâm đầu tư sản xuất.
Bên cạnh những mặt đạt được, Phó Thủ tướng đánh giá, thực tế quá trình tích tụ, tập trung đất đai còn diễn ra chậm, thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp hoạt động còn chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, trong đó, thị trường cho thuê đất phát triển kém hơn rất nhiều so với thị trường chuyển nhượng đất nông nghiệp.
Về giải pháp, Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng cũng nêu rõ, trên cơ sở kết luận chỉ đạo của Trung ương về sơ kết Nghị quyết số 19, Chính phủ sẽ chỉ đạo các bộ, ngành tiếp tục rà soát, đánh giá những bất cập, tồn tại về chính sách, pháp luật liên quan đến quá trình tích tụ, tập trung đất đai. Trong đó, nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế, chính sách thúc đẩy quá trình tích tụ, tập trung ruộng đất trong sản xuất nông nghiệp như: hạn mức nhận chuyển quyền đất nông nghiệp của hộ, gia đình, cá nhân; điều kiện nhận chuyển nhượng đất trồng lúa của hộ gia đình, cá nhân không trực tiếp sản xuất nông nghiệp, tổ chức kinh tế để sản xuất nông nghiệp; chính sách về tài chính đất đai, giá đất. Nghiên cứu đề xuất về cơ chế, nguồn vốn, nâng cao năng lực của tổ chức thực hiện vai trò trung gian trong quan hệ giữa nhà đầu tư và người có quyền sử dụng đất để tạo quỹ đất phục vụ cho phát triển nông nghiệp tập trung, quy mô lớn, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn.
Tích tụ, tập trung ruộng đất cần bảo đảm tự nguyện, cùng có lợi
Đánh giá cao nội dung trả lời của Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng, đại biểu Phạm Đình Cúc cũng cho rằng để đạt hiệu quả cao trong tích tụ và tập trung ruộng đất đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, nghiêm túc và đồng bộ từ các bộ, ngành trung ương đến địa phương. Cần gắn quá trình tích tụ, tập trung ruộng đất với quá trình cơ cấu lại nền kinh tế, bố trí phân công lại lao động trên phạm vi địa phương. Bên cạnh đó, cũng cần có chính sách phát triển các mô hình hợp tác xã kiểu mới, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn... Phóng viên Cổng Thông tin điện tử Quốc hội đã có cuộc trao đổi với đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu về nội dung này:
Đại biểu Phạm Đình Cúc: Tích tụ, tập trung ruộng đất cần phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội
Phóng viên: Tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIV, là một trong nhiều đại biểu Quốc hội đã chất vấn Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng. Đại biểu có thể cho biết nội dung chất vấn tập trung ở khía cạnh nào?
Đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu: Thời gian qua, quá trình thực hiện tích tụ và tập trung ruộng đất đã bộc lộ những hạn chế nhất định. Vì vậy, tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIV, tôi có chất vấn Chính phủ về giải pháp trong thời gian tới để chủ trương tích tụ, tập trung ruộng đất mang lại hiệu quả cao nhất.
Phóng viên: Với vai trò là đại biểu dân cử, quan điểm của đại biểu về nội dung trả lời của Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng xung quanh vấn đề Đại biểu đã chất vấn?
Đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu: Sau khi nhận được câu hỏi chất vấn, ngày 14/8/2018, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã chính thức có văn bản trả lời chất vấn vấn đề tôi đặt ra. Tôi đánh giá cao sự nghiêm túc tiếp thu và ghi nhận của Chính phủ, của Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đối với các ý kiến của đại biểu Quốc hội và của cử tri. Thông qua văn bản trả lời của Phó Thủ tướng về cơ bản tôi hoàn toàn đồng tình với nội dung Phó Thủ tướng đã đưa ra.
Phóng viên: Những năm qua, nhiều địa phương đã và đang tích cực đẩy mạnh việc tích tụ, tập trung ruộng đất. Điều này có tác động như thế nào trong phát triển nông nghiệp thưa đại biểu?
Đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu: Việc tích tụ, tập trung ruộng đất tác động không nhỏ tới sự phát triển nông nghiệp. Tích tụ, tập trung ruộng đất phục vụ phát triển nông nghiệp, sản xuất hàng hóa lớn ở nước ta được Đại hội Đảng 11 và 12 nêu ra và chỉ đạo thực hiện đã thu được thành tựu nhất định. Bước đầu tích tụ, tập trung ruộng đất đã tạo điều kiện hình thành nên nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa lớn trên cơ sở phát huy lợi thế về quy mô hàng hóa, khắc phục manh mún về ruộng đất, mở rộng diện tích canh tác, thuận lợi cho việc ứng dụng khoa học công nghệ nhất là cơ giới hóa nâng cao được năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp. Bên cạnh đó thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, phân công lại lao động trong nông nghiệp và hình thành được nhiều vùng sản xuất chuyên cạnh sản xuất hàng hóa tập trung. Qua đó làm giảm chi phí, tăng sản lượng, tăng lợi nhuận, giúp cho các hộ gia đình, nông dân có thu nhập tốt hơn.
Phóng viên: Tích tụ, tập trung ruộng đất để phát triển nền nông nghiệp hàng hóa lớn là xu thế tất yếu ở nước ta. Tuy nhiên quá trình thực hiện còn nhiều rào cản. Quan điểm của đại biểu về vấn đề này như thế nào?
Đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu:
Tích tụ, tập trung đất đai được xác định là nhiệm vụ, giải pháp đột phá quan trọng hàng đầu để chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất tập trung quy mô lớn, công nghệ cao và thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, chủ trương tích tụ và tập trung ruộng đất dù được đặt ra từ nhiều năm nay nhưng thực tế vẫn còn không ít rào cản, thách thức.
Nguyên nhân là do nước ta xuất phát điểm là nông nghiệp lạc hậu, sản xuất mạnh mún ,duy trì cơ chế tập trung bao cấp trong thời gian dài. Luật đất đai năm 2013 ra đời đã khắc phục được nhiều hạn chế của việc sử dụng đất nông nghiệp như nâng thời hạn sử dụng đất lên 50 năm, mở rộng hạn mức giao đất, cho phép chuyển đổi cơ cấu sản xuất, song còn bộc lộ những vướng mắc về cơ chế chính sách, cản trở quá trình phát triển nông nghiệp theo hướng tập trung quy mô lớn. Cụ thể như quy định về hạn mức giao đất, mức nhận quyền sử dụng đất, việc tiếp cận đất nông nghiệp của các doanh nghiệp... Bên cạnh đó, việc chuyển đổi đất trồng lúa sang đất nuôi trồng thủy sản cũng còn nhiều khó khăn, chưa có quỹ đất ổn định lâu dài dành cho phát triển vùng nguyên liệu của các nhà máy chế biến…
Phóng viên: Đại biểu có đề xuất, kiến nghị gì để tích tụ, tập trung ruộng đất là động lực thúc đẩy sản xuất hàng hóa?
Đại biểu Phạm Đình Cúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu: Tôi hoàn toàn nhất trí với các giải pháp của Phó Thủ tướng trịnh Đình Dũng đã đưa ra trong văn bản trả lời. Ngoài ra tôi thấy rằng cần thực hiện tốt Nghị quyết 19 năm 2012 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Tích tụ tập trung ruộng đất là tất yếu của phát triển hàng hóa theo cơ chế thị trường. Quá trình tích tụ tập trung ruộng đất cần phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội, giúp nông dân tiếp cận được ruộng đất, chuyển dịch được một phần lao động nông nghiệp sang làm công nghiệp dịch vụ; Phát triển thị trường đất nông nghiệp gắn với thị trường lao đông nông thôn; Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện chính sách pháp luật về đất đai; Thực hiện tốt công tác quy hoạch, minh bạch và hiện đại hóa thông tin thị trường về đất đai, đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng chuyển giao khoa học công nghệ, nhất là công nghệ cao trong nông nghiệp hiện nay. Do vậy, cần phải giải quyết hài hòa, hiệu quả các nhân tố tạo sự thành công của tích tụ, tập trung ruộng đất là sự phát triển lành mạnh của thị trường, quyền sử dụng đất; Phát triển các hoạt động phi nông nghiệp, tạo chuỗi sản phẩm và dịch vụ nông nghiệp; Hoàn thiện pháp luật, thể chế, tài chính, chính sách ưu đãi cho nông nghiệp…
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn đại biểu!
Đẩy mạnh tích tụ và tập trung ruộng đất để phát triển cánh đồng lớn, vùng sản xuất tập trung, chuyên môn hóa chất lượng cao là tất yếu, phù hợp với quy luật phát triển hiện đại. Tuy nhiên, Việt Nam là một trong những quốc gia có mức bình quân ruộng đất theo đầu người thấp nhất thế giới với 0,25 ha, trong khi đó trên thế giới là 0,52 ha và trong khu vực là 0,36 ha. Do vậy, việc tháo gỡ những lực cản của quá trình tích tụ và tập trung đất nông nghiệp là hết sức quan trọng nhằm đẩy mạnh hợp tác, liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân. Tuy nhiên, tích tụ, tập trung ruộng đất cũng không thể chạy theo phong trào mà phải bảo đảm tự nguyện, cùng có lợi giữa người giao quyền sử dụng đất với đơn vị tiếp nhận và sử dụng ruộng đất. Bên cạnh đó, tích tụ ruộng đất như thế nào để không làm nghèo người dân và không để người dân mất việc làm là hết sức quan trọng./.