Ðó là động lực quan trọng để xóa đói, giảm nghèo nhanh và bền vững, bảo đảm an sinh xã hội ở địa bàn miền núi, biên giới.
Giải ngân đúng và trúng
Chương trình 30a của Chính phủ nhằm hỗ trợ xóa đói, giảm nghèo nhanh và bền vững cho 62 huyện nghèo trong cả nước. Tỉnh Lào Cai có ba huyện là Mường Khương, Bắc Hà và Si Ma Cai được hưởng lợi từ chương trình này. Ðây là những huyện vùng cao khó khăn nhất của tỉnh, tỷ lệ hộ nghèo rất cao (từ 47 đến 56%), hạ tầng xã hội thiếu và chưa đồng bộ, đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số còn thấp so với mặt bằng chung của tỉnh và cả nước.
Chương trình 30a chính thức được triển khai thực hiện từ tháng 2-2009. Tỉnh Lào Cai đã thành lập Ban chỉ đạo từ tỉnh đến cơ sở, thành phần là lãnh đạo chủ chốt và các ban, ngành chức năng, đoàn thể chính trị - xã hội ở địa phương. Sau gần hai năm triển khai thực hiện Chương trình 30a, đã huy động được sự tham gia của cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc với tinh thần trách nhiệm cao. Bước đầu, các chính sách hỗ trợ người nghèo về nhà ở; nâng mức khoán khoanh nuôi, bảo vệ rừng; hỗ trợ gạo cho hộ nghèo ở thôn, bản biên giới cùng với các chính sách khác được triển khai có kết quả, tạo chuyển biến bước đầu trong đời sống đồng bào trên địa bàn ba huyện nghèo. Tính đến nay, Lào Cai đã giải ngân 243 tỷ đồng, đầu tư xây dựng hơn 100 công trình hạ tầng và hỗ trợ đời sống dân sinh và phát triển sản xuất, tạo việc làm và thu nhập cho hàng chục nghìn hộ nghèo. Về giải ngân nguồn vốn đầu tư phát triển hạ tầng, đạt 82% kế hoạch, với tổng số tiền là 136,8 tỷ đồng. Giải ngân hỗ trợ khoanh nuôi bảo vệ rừng, trồng rừng mới và hỗ trợ làm nhà ở, lương thực, vật tư sản xuất nông nghiệp... đạt 80%, với tổng số tiền là 60 tỷ đồng.
Nguồn vốn Chương trình 30a được lựa chọn, ưu tiên giải ngân cho xây dựng các công trình hạ tầng xã hội, như: đường giao thông, thủy lợi, điện lưới quốc gia, trường học, trạm y tế...; hỗ trợ trực tiếp cho nông dân, hộ nghèo xây nhà ở, lương thực, vật tư nông nghiệp, máy cơ khí nhỏ, hỗ trợ tiêu thụ nông sản và đào tạo nghề, trang bị kiến thức khuyến nông, xuất khẩu lao động để tăng thu nhập. Ðồng chí Phạm Văn Cường, Phó Chủ tịch UBND tỉnh kiêm Trưởng ban chỉ đạo thực hiện Chương trình 30a tỉnh Lào Cai cho biết, so với các chương trình 134, 135, 120 (có nội dung đầu tư xây dựng hạ tầng, hỗ trợ giải quyết việc làm và phát triển sản xuất cho miền núi), Chương trình 30a thật sự tạo động lực đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo nhanh và bền vững cho địa bàn miền núi, biên giới thuộc ba huyện nghèo nhất của tỉnh Lào Cai. Bởi vì, nguồn vốn 30a nhằm đầu tư giải quyết những bức xúc nhất của cơ sở, hỗ trợ những điều kiện cần thiết nhất để người dân xóa nghèo, ổn định cuộc sống, như: nhà ở, thâm canh nông nghiệp, chăn nuôi, trồng rừng kinh tế, học nghề làm dịch vụ... Một điểm mới của Chương trình 30a là công tác xã hội hóa trong việc giúp người dân xóa nghèo đạt kết quả cao. Ngoài nguồn vốn hỗ trợ của Nhà nước theo chương trình này, Ngân hàng Ðầu tư và Phát triển Việt Nam, Tổng công ty thép Việt Nam và các doanh nghiệp khác đã chủ động đề ra phương án, kế hoạch giúp đỡ ba huyện nghèo có hiệu quả về cả vật chất và tinh thần. Ðến nay, tính riêng số tiền ủng hộ của các đơn vị trên, đạt 36 tỷ đồng. Từ đầu năm đến nay, Ngân hàng Ðầu tư và Phát triển Việt Nam còn ký kết tài trợ tín dụng cho chín dự án lớn trên địa bàn Lào Cai về khai thác và chế biến khoáng sản, thủy điện, sản xuất phân bón, sản xuất thức ăn gia súc..., với tổng vốn 499 tỷ đồng. Ðây là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, xóa nghèo bền vững ở Lào Cai trong những năm tới.
Giảm nghèo nhanh, bền vững
Sau hơn hai năm thực hiện Chương trình 30a, tại ba huyện nghèo của Lào Cai đã có hơn 1.500 hộ, chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông, Dao, Nùng, Tày, Giáy... thoát nghèo, có việc làm và thu nhập ổn định. Bộ mặt nông thôn vùng sâu, vùng xa khởi sắc rõ nét thông qua cơ sở hạ tầng và đời sống hằng ngày của người dân được cải thiện.
Trưởng ban quản lý dự án huyện Bắc Hà Ðặng Văn Phương đưa chúng tôi vào thôn Ly Chư Phìn, thị sát tuyến đường cấp phối đã hoàn thành, đưa vào sử dụng, nối thông vùng sản xuất ngô và quế rất lớn của đồng bào Mông, Dao ở hai xã Nậm Khánh và Nậm Ðét với chợ thị trấn Bắc Hà. Dọc đường, chúng tôi gặp nhiều đồng bào dân tộc dùng xe máy chở hàng nông sản ra chợ thị trấn Bắc Hà để bán và mua xi-măng, phân bón đem về xây chuồng trại chăn nuôi, nhà vệ sinh và thâm canh lúa lai, ngô cao sản. Trong ngôi nhà mới xây xong, có sự hỗ trợ hơn 20 triệu đồng của Nhà nước theo Quyết định 167, anh Cư Seo Châu chỉ chiếc xe máy hiệu Hon-đa còn mới tinh, nói: 'Trước đây không có đường, dân bản khổ lắm, toàn đi bộ thôi, trẻ con còn khổ hơn, lội suối leo dốc để đến lớp học, mệt quá nên bỏ học nhiều. Dân bản làm ra ngô, thóc; nuôi con trâu, con lợn nhưng không bán được, vì chẳng có ai mua. Bây giờ, có bao nhiêu hàng cũng bán hết, xe ô-tô vào tận bản để chở đi. Vụ rồi, mình thâm canh ngô lai, năng suất cao gấp đôi, thu được sáu tấn hạt, chủ buôn từ thị trấn Bắc Hà vào mua tại nhà giá năm nghìn đồng/kg, thu được 30 triệu đồng. Mình mua chiếc xe máy này để đi lại nhanh hơn và phục vụ sản xuất'. Ở xã Na Hối, Chủ tịch UBND xã Thàn Tờ Ngán cho biết, hàng trăm hộ được hướng dẫn kỹ thuật đốn tỉa, tạo tán, bón phân hợp lý để cải tạo, thâm canh và phục tráng giống mận Tam Hoa nổi tiếng của Bắc Hà. Nhờ vậy, hàng trăm hộ trồng mận Tam Hoa ở Bắc Hà được mùa, được giá, có thu nhập khá hơn hẳn. Trong hai năm qua, nguồn vốn Chương trình 30a đã giúp huyện Bắc Hà khởi công 35/36 công trình, trong đó 15 công trình đã hoàn thành bàn giao và đưa vào sử dụng (bảy công trình thủy lợi, bốn công trình cấp nước, một trung tâm dạy nghề, ba nhà ở công vụ cho giáo viên và học sinh bán trú). Tỷ lệ hộ nghèo giảm 47,1% xuống còn 41,2%.
Si Ma Cai là huyện thuần nông nghèo nhất của tỉnh Lào Cai, bởi địa hình núi đá bị chia cắt mạnh, giao thông rất khó khăn, khí hậu khắc nghiệt do rét lạnh và khô hạn. Ðất đai Si Ma Cai nhiều đá, độ dốc cao nên thủy lợi có vai trò quyết định trong sản xuất nông nghiệp, vừa bảo đảm an ninh lương thực tại chỗ, vừa sản xuất hàng hóa để xóa nghèo bền vững. Ban chỉ đạo của huyện tập trung khảo sát kỹ thực tế, ưu tiên giải ngân nguồn vốn 30a vào lĩnh vực thủy lợi và hỗ trợ kiến thức khuyến nông thâm canh tăng vụ, khai hoang ruộng nước, chăn nuôi trâu hàng hóa... cho người dân. Trước đây, sau vụ thu hoạch ngô, đất nương rẫy ở huyện Si Ma Cai thường bỏ hoang vì thiếu nước tưới. Nhờ có nguồn vốn của Chương trình 30a, các xã khó khăn nhất huyện có thêm sáu công trình thủy lợi và nước sạch, giúp đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây khai hoang hơn 30 ha lúa nước, thâm canh vụ đông, trồng lạc, đậu tương, rau xanh, khoai tây... tăng thu nhập hộ gia đình. Dẫn chúng tôi đến công trình thủy lợi Sảng Nàng Cảng 1, xã vùng cao Lử Thẩn, nghèo nhất huyện, Trưởng phòng NN và PTNT huyện Si Ma Cai Viên Ðình Hiệp phấn khởi chỉ vào những triền ruộng bậc thang nằm ngay cạnh đường liên thôn vừa được rải đá cấp phối. Ðồng chí cho biết, đó là kết quả trực tiếp của công trình thủy lợi Sảng Nàng Cảng trị giá 1,8 tỷ đồng, với đập đầu mối và tuyến kênh bê-tông dài gần 2 km, vượt qua địa hình khúc khuỷu, dẫn nước từ trên khe núi về cho dân sản xuất. Có nguồn nước tưới, bà con nơi đây đã có thêm 21 ha đất để sản xuất nông nghiệp, đồng thời khai hoang được 3,7 ha ruộng nước. Nhờ vậy chỉ sau một năm đưa vào sử dụng, công trình này đã giúp hơn 20 hộ của thôn này thoát nghèo, có thu nhập và cuộc sống ổn định.
Từ Si Ma Cai, chúng tôi vượt thượng nguồn sông Chảy bằng cây cầu bê-tông vững chắc mới xây để sang đất Mường Khương. Khó khăn lớn nhất của huyện vùng cao, biên giới này là trình độ dân trí và tập quán sản xuất thấp, lạc hậu. Chương trình 30a tập trung 'đột phá' chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng tăng thu nhập trên một đơn vị diện tích canh tác. Ngoài việc dành 119 tỷ đồng cho đầu tư xây dựng 37 công trình hạ tầng, huyện Mường Khương tập trung 25 tỷ đồng hỗ trợ làm 542 nhà định cư, xây 393 lò sấy nông sản, hỗ trợ hơn 2.000 hộ khoanh nuôi và trồng mới 14.000 ha rừng, hỗ trợ chăn nuôi gia súc, hỗ trợ chuyển đổi cây ngắn ngày, trồng cây ăn quả ôn đới ở vùng khí hậu lạnh có độ cao hơn 1.500 m... Ðể xóa nghèo nhanh cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số, Mường Khương đã tuyển chọn, dạy nghề và đưa 87 thanh niên các dân tộc đi xuất khẩu lao động tại Nhật Bản, Ma-lai-xi-a và Li-bi. Số lao động xuất khẩu đã có việc làm và thu nhập khá, gửi tiền giúp gia đình tăng thu nhập, ổn định cuộc sống.
Những vướng mắc cần tháo gỡ
Chương trình 30a đã giúp ba huyện nghèo của Lào Cai bước đầu hình thành vùng sản xuất hàng hóa, với loại cây trồng chủ lực là chè, dứa và thuốc lá. Chăn nuôi đại gia súc phát triển, tăng thêm 3.000 con trâu, bò, ngựa. Việc hỗ trợ đẩy mạnh phát triển sản xuất và trợ giúp kịp thời về nhà ở, sinh hoạt, đời sống cho nhân dân đã góp phần đưa thu nhập bình quân đầu người ở ba huyện nghèo tăng khoảng 1,5 triệu đồng, tỷ lệ giảm nghèo của ba huyện là gần 6% so với trước khi triển khai thực hiện Chương trình 30a.
Tuy nhiên, các huyện chưa xây dựng được quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch chi tiết về sản xuất nên lúng túng trong lựa chọn mục tiêu giải ngân, vì vậy, việc giải ngân nguồn vốn sự nghiệp còn chậm, hiệu quả chưa cao. Có nơi chỉ hỗ trợ giải quyết ngay những nhu cầu bức xúc trước mắt của hộ nghèo mà chưa chú ý đến việc giúp họ kiến thức và phương pháp để xóa nghèo bền vững. Ðồng chí Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phạm Văn Cường cho biết: Tuy đã triển khai thực hiện hơn hai năm, nhưng một số quy định, cơ chế chính sách đặc thù theo tinh thần của Nghị quyết 30a chưa được các bộ, ngành ban hành như: Chính sách ưu đãi đối với giáo viên, học sinh; chính sách ưu đãi về y tế; chính sách khuyến công, thu hút đầu tư phát triển, xúc tiến thương mại, quảng bá, giới thiệu sản phẩm; chính sách chuyển giao công nghệ, nghiên cứu phát triển các loại cây trồng, vật nuôi. Ðiều này làm hạn chế tiến độ xóa nghèo ở địa phương và cần sớm được khắc phục.