Chức danh Tổng Thư ký Quốc hội đã được hình thành từ nhiệm kỳ khóa XIII và bắt đầu hoạt động từ năm 2016 đến nay.
Trong tổ chức và hoạt động của Quốc hội, bộ máy giúp việc giữ một vị trí rất quan trọng; đóng vai trò hỗ trợ, bảo đảm công việc của Quốc hội được vận hành một cách thông suốt, vừa có tính đổi mới, vừa kế thừa, tiếp nối. Trong nhiều năm trở lại đây, tăng cường năng lực và hoàn thiện bộ máy giúp việc của Quốc hội luôn là vấn đề được đặt ra và nỗ lực thực hiện. Đặc biệt, Luật tổ chức Quốc hội năm 2014 và nhiều quy định dưới luật đã có những quy định cụ thể hơn về tổ chức bộ máy giúp việc của Quốc hội. Trong đó, có một điểm mới so với các quy định trước đây đó là quy định về chức danh Tổng Thư ký Quốc hội và 02 bộ phận tham mưu, giúp việc là Ban Thư ký và Văn phòng Quốc hội.
Ths. Đỗ Thúy Bình, Phó Vụ trưởng Vụ Thư ký, Văn phòng Quốc hội cho biết, theo quy định tại Điều 98 của Luật tổ chức Quốc hội, Tổng Thư ký Quốc hội do Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm, có trách nhiệm tham mưu, phục vụ hoạt động của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại biểu Quốc hội. Với việc quy định Tổng Thư ký Quốc hội là một thiết chế hoạt động thường xuyên, bộ máy giúp việc của Quốc hội được tổ chức lại theo hướng chuyên nghiệp, hiệu quả, thiết thực, khắc phục những hạn chế của mô hình Đoàn thư ký kỳ họp Quốc hội trước đây (mang tính hình thức, làm nhiệm vụ Thư ký và một số nhiệm vụ khác chỉ trong thời gian diễn ra các kỳ họp Quốc hội). Việc thành lập chức danh này còn được khẳng định là nhằm thúc đẩy việc hội nhập quốc tế của Quốc hội Việt Nam và phù hợp hơn với thông lệ quốc tế. Theo đó, chức danh Tổng Thư ký Quốc hội đã được hình thành từ nhiệm kỳ khóa XIII và bắt đầu hoạt động từ năm 2016 đến nay.
Ths. Đỗ Thúy Bình, Phó Vụ trưởng Vụ Thư ký, Văn phòng Quốc hội
Theo TS luật học Ngô Đức Mạnh, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, Tổng Thư ký Quốc hội là một thiết chế mới được thành lập theo Kết luận số 64-KL/TW ngày 28/5/2013 tại Hội nghị lần thứ 7 của Ban chấp hành trung ương Đảng khóa XI nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy văn phòng giúp việc của Quốc hội.
Theo Luật tổ chức Quốc hội năm 2014, Tổng Thư ký Quốc hội có những nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể được quy định như sau:
(1) Tham mưu cho Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự kiến chương trình làm việc của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; về quy trình, thủ tục thực hiện hoạt động của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội;
(2) Phối hợp với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan xây dựng dự thảo nghị quyết về các nội dung do Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao;
(3) Là người phát ngôn của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; tổ chức công tác cung cấp thông tin, báo chí, xuất bản, thư viện, bảo tàng, ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ hoạt động của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và đại biểu Quốc hội;
(4) Tổ chức các nghiệp vụ thư ký tại kỳ họp Quốc hội, phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội; tập hợp, tổng hợp các ý kiến của đại biểu Quốc hội; ký biên bản kỳ họp, biên bản phiên họp;
(5) Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác do Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao;
Giúp việc cho Tổng Thư ký Quốc hội có Ban Thư ký. Cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của Ban Thư ký do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định.
.jpg)
TS Luật học Ngô Đức Mạnh, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội
Nghiên cứu thiết chế Tổng Thư ký tại nghị viện các nước, TS. Ngô Đức Mạnh cho biết, ở nghị viện các nước, dù là nghị viện đơn nhất hay nghị viện lưỡng viện, đều có Tổng Thư ký cho mỗi Viện. Trong hầu hết các mô hình quản lý nghị viện, Tổng Thư ký là người thực hiện chức năng thống nhất về cơ cấu công chức của nghị viện.
Với quan hệ với công chúng, vai trò của Tổng Thư ký rất nổi bật, theo đó, ở hầu hết các nghị viện, Tổng Thư ký luôn luôn giữ vai trò quan trọng trong quan hệ với công chúng. Nghị viện các nước luôn dành cho Tổng Thư ký quyền đưa thông tin, hình ảnh hoạt động của nghị viện thông qua các phương tiện truyền thông hiện đại để công chúng được biết đến hoạt động của nghị viện, các nghị sỹ. Ở hầu hết các nghị viện đều có người phát ngôn về các hoạt động của nghị viện trước công chúng, cơ quan báo chí do cơ quan hành chính tuyển dụng và chịu trách nhiệm trước Tổng Thư ký (nghị viện Estonia, Germany, Anh, Iran, Italia, Nambia,…)
TS. Ngô Đức Mạnh nhấn mạnh, vai trò nói chung của Tổng Thư ký ở nghị viện các nước cũng có nhiều điểm tương đồng với vai trò của Tổng Thư ký Quốc hội nước ta và cũng có điểm khác biệt. Cho đến nay, Tổng Thư ký Quốc hội nước ta có vai trò rất quan tọng trong việc tham mưu, trợ giúp lãnh đạo Quốc hội bảo đảm việc thực hiện quy trình, thủ tục làm việc của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội. Việc đề cao vai trò của Tổng Thư ký Quốc hội là bước đi cần thiết để chuyên nghiệp hóa các hoạt động của Quốc hội; đồng thời, đòi hỏi phải kiện toàn một cách cơ bản cơ cấu tổ chức các cơ quan của Quốc hội để các cơ quan này phát huy vai trò của mình là "người gác cổng" về các vấn đề chuyên môn theo từng lĩnh vực được phân công theo luật định./.