Đại biểu Hoàng Quốc Khánh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu
Quan tâm đến vấn đề lãng phí trong lĩnh vực giáo dục, đại biểu Hoàng Quốc Khánh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu nêu rõ, trong những năm qua, kinh phí đầu tư cho lĩnh vực giáo dục rất lớn, bên cạnh những kết quả đạt được còn rất nhiều hạn chế, bất cập. Đại biểu dẫn chứng, những số liệu cụ thể được nêu trong báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo và các báo cáo giám sát của các địa phương đã chỉ ra, như hạn chế, bất cập trong công tác xây dựng dự toán, phân bổ nguồn vốn giải ngân chậm; việc thực hiện các chương trình, đề án, dự án ở các trường đại học trực thuộc trên phạm vi cả nước còn chậm, nhiều dự án ký túc xá không hiệu quả; việc in ấn sách giáo khoa còn nhiều bất cập, lãng phí; việc sử dụng kinh phí mua sắm trang thiết bị nhiều địa phương còn để xảy ra nhiều sai phạm, phải xử lý hình sự. Đại biểu Hoàng Quốc Khánh cho rằng, trong báo cáo giám sát có đánh giá nhưng chưa rõ nét, nhất là việc quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước tại Mục C trang 6 báo cáo giám sát. Đề nghị bổ sung, đánh giá việc quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước trong lĩnh vực giáo dục trong báo cáo hoặc trong dự thảo nghị quyết, chỉ rõ những hạn chế, bất cập để thấy được trách nhiệm và rút ra bài học kinh nghiệm cho việc thực hiện trong thời gian tới.
Góp ý vào nội dung này, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc cho biết, một nội dung được rất nhiều cử tri quan tâm là lãng phí trong lĩnh vực sách giáo khoa.
Thực hiện Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo và Nghị quyết 83 của Quốc hội về đổi mới chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông thì bắt đầu từ năm học 2020-2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai chương trình mới ở lớp 1, còn năm học 2021-2022 thực hiện ở lớp 3 và lớp 6. Trong đó năm học 2020-2021 ngành giáo dục triển khai thực hiện chương trình giáo dục phổ thông ở lớp 1 với 5 Bộ sách giáo khoa, trong đó có 4 Bộ sách của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và 3 Bộ sách Cánh diều thuộc 3 Nhà xuất bản khác. Năm 2020-2021, ngành giáo dục tiếp tục triển khai chương trình mới ở lớp 2, lớp 6.
Tuy nhiên, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung nhận thấy, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam chỉ còn phát hành 2 bộ sách giáo khoa, còn 2 bộ sách giáo khoa là bộ "Chân trời sáng tạo" và "Kết nối tri thức với cuộc sống"; còn 2 bộ sách giáo khoa là "Cùng học để phát triển năng lực" và "Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục" thì đã biến mất mới một năm tuổi thọ và gây nhiều bất ngờ cho giáo viên và học sinh nói riêng và xã hội nói chung.
“Việc 2 bộ sách này bỗng dưng biến mất thì cũng đã được Nhà xuất bản Giáo dục giải thích là muốn hợp nhất 4 bộ sách thành 2 bộ sách tốt hơn và tập trung nguồn lực tài chính, đầu tư cho công tác biên soạn sách giáo khoa, phát triển sách giáo khoa giấy đồng bộ với sách cũng như học liệu điện tử”, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung nêu rõ.
Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc
Nhìn vào thị phần của 4 bộ sách cho thấy, 2 bộ sách biến mất là Bộ "Cùng học để phát triển năng lực" chiếm 14% thị phần và bộ sách "Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục" chỉ chiếm 8% thị phần. Một số người đã nhận định việc 2 bộ sách này bỗng dưng biến mất là do thị phần thấp, và đó là quy luật của kinh tế thị trường. Đại biểu băn khoăn, vấn đề đặt ra khi 2 bộ sách giáo khoa lớp 1 của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam bị biến mất là gì?
Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung băn khoăn liệu các địa phương đã chọn 2 bộ sách này có tiếp tục chọn trong các năm tiếp theo không? Khối 1 cả nước ước tính có khoảng 2 triệu học sinh, như vậy là sẽ lãng phí khoảng gần 450.000 bộ sách lớp 1 và việc không tiếp tục sử dụng sẽ lãng phí khoảng hơn 80 tỷ đồng tiền sách giáo khoa, với những triết lý mà các học sinh lớp 1 đã được học và năm sau lại không học nữa, vậy lại nhập môn một triết lý mới hay không?
Năm 2022-2023 tiếp tục lộ trình đổi mới sách giáo khoa ở lớp 3, lớp 7 và lớp 10. Nhìn chung, lộ trình triển khai đã được đảm bảo và bước đầu thu được những thành quả nhất định. Việc sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa cùng một chương trình được xem là một lợi thế nhưng cũng có những bất cập đan xen.
“Bởi lẽ, nhiều trường học chọn cùng lúc các đầu sách trong các bộ sách giáo khoa khác nhau dẫn đến tình trạng phụ huynh khó khăn trong việc mua sách cho con ở thời điểm đầu năm học, không chỉ phụ huynh mà cả giáo viên nhà trường cũng bị động, quá tải trong việc phải đọc, lựa chọn quá nhiều bộ sách khác nhau. Ngoài ra, còn phải kể đến giá sách giáo khoa cũng đã đắt rất nhiều lần so với các sách giáo khoa hiện hành. Và mỗi trường lại chọn nhiều bộ sách khác nhau nên nếu có trường hợp học sinh chuyển trường phải mua bộ sách khác. Điều này dẫn đến rất nhiều lãng phí trong điều kiện kinh tế đất nước và của nhiều hộ gia đình còn khó khăn”, đại biểu phân tích thêm.
Ngoài ra, chương trình giáo dục phổ thông mới có nhiều môn học mới, nhiều hình thức giảng dạy khác nhau, có rất nhiều tổ hợp môn mới và giáo viên phải vật lộn để đáp ứng yêu cầu này. Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung cho rằng, đó là một trong những nguyên nhân khiến rất nhiều giáo viên phải nghỉ việc và cũng lãng phí đối với nguồn lực.
Do vậy, đại biểu rất đồng tình với Quốc hội đã lựa chọn chuyên đề giám sát năm 2023 về việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Đại biểu nhận thấy, hiện nay đang diễn ra nhiều lãng phí cần phải điều chỉnh ngay trước khi Quốc hội thực hiện giám sát này để chống lãng phí nguồn lực của nhà nước, tiền của, thời gian của người dân, của giáo viên. Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung cho rằng, nhìn chung, mục đích và bản chất của chương trình đổi mới tốt và phù hợp và giúp cho chúng ta xây dựng được một thế hệ công dân toàn cầu.
Đại biểu Lê Hữu Trí - Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa
Còn đại biểu Lê Hữu Trí - Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa đề nghị Đoàn giám sát Quốc hội bổ sung nội dung lãng phí chưa được đề cập trong báo cáo, đó là vấn đề sách giáo khoa các cấp học phổ thông đã gây ra một sự lãng phí lớn của xã hội, cần được xem xét, sửa đổi một cách nghiêm túc. Vấn đề này gây nhiều bức xúc cho xã hội từ nhiều năm, nhưng càng đổi mới chương trình giảng dạy, càng đổi mới sách giáo khoa thì lãng phí cho xã hội nhiều hơn và gây ra càng nhiều hơn sự bức xúc của xã hội. Do đó, đại biểu Lê Hữu Trí đề nghị Quốc hội, Chính phủ cần quan tâm đến giá sách giáo khoa một cách khách quan, khoa học và khắc phục sớm vấn đề này.
Cùng quan tâm đến lãng phí trong lĩnh vực giáo dục, đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung – Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương khẳng định chủ trương trao quyền tự chủ cho các trường đại học là hoàn toàn phù hợp với cơ cấu kinh tế và nhu cầu xã hội hiện nay. Việc mở thêm nhiều ngành đào tạo mới là một xu hướng tất yếu, không chỉ tạo điều kiện cho thí sinh có thêm nhiều lựa chọn ngành học tại nhiều trường đại học khác nhau trên cả nước mà không phải dồn về các đô thị lớn, nơi có các trường, các ngành học hấp dẫn, giúp giảm chi phí cho bản thân người học và giảm áp lực về dân cư cho các đô thị lớn. Bên cạnh đó còn giúp cho các trường đa dạng hóa dịch vụ đào tạo và có thể thu hút được thêm nhiều sinh viên.
Tuy nhiên, đại biểu Định Thị Ngọc Dung băn khoăn liệu mã ngành mới có được quản lý chặt chẽ trong khâu kiểm soát và thẩm định chất lượng chương trình đào tạo hay không và đơn vị đào tạo có đảm bảo đủ điều kiện cơ sở vật chất cũng như đội ngũ giảng viên có đủ trình độ và năng lực tương xứng để thực hiện hay không?
Đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương
Đại biểu nêu thực tế thời gian qua cho thấy, một số trường đại học mở thêm nhiều ngành mới mà chưa sẵn sàng về nguồn nhân lực giảng dạy và cơ sở vật chất dẫn đến chất lượng đào tạo không đảm bảo, ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực và quy hoạch ngành, nghề. Vì vậy đẫn tới thực trạng hầu hết tại các doanh nghiệp, nguồn nhân lực phải qua đào tạo lại nhiều lần mới đáp ứng được nhu cầu vị trí công việc, gây lãng phí lớn cho xã hội. Bên cạnh đó, đại biểu cho rằng, có những trường chỉ chuyên sâu đào tạo kỹ thuật, công nghệ nhưng lại mở thêm nhiều mã ngành như kinh tế, du lịch, ngoại ngữ, thậm chí có những ngành được đào tạo bao phủ ở hầu hết các trường đại học như ngành kế toán.
Đại biểu cho rằng, mỗi trường đại học có một số ngành học có thế mạnh nhất định. Việc mở thêm nhiều ngành mới cũng hạn chế được tình trạng độc quyền đối với một số ngành nghề, tạo sự cạnh tranh giữa các đơn vị đào tạo, thúc đẩy đổi mới và nâng cao chất lượng ngành nghề. Nhưng nếu các trường ồ ạt mở thêm nhiều ngành học theo trào lưu hot của xã hội mà không có dự liệu và thẩm định kỹ càng về nhu cầu khách quan cũng như chủ quan của thị trường lao động, không phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của trường thì sẽ dễ dẫn đến hiệu quả phản ứng ngược, thậm chí chính họ là tác nhân trực tiếp tự kéo danh tiếng và uy tín, chất lượng đào tạo của trường mình đi xuống.
Do đó, để giảm thiểu những tổn thất, lãng phí về thời gian, công sức và tiền bạc, đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung đề nghị các đơn vị đào tạo phải xem xét và cân nhắc kỹ càng, thấu đáo trước khi ra quyết định mở thêm ngành mới.
Một vấn đề khác mà đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung bày tỏ băn khoăn là việc mở ngành mới với những tên ngành mới thu hút, hấp dẫn nhưng liệu có đảm bảo được việc làm cho sinh viên sau khi ra trường hay không. Hiện nay, nhiều trường đại học đang chạy theo nhu cầu và chỉ tiêu số lượng để thu hút thí sinh ở đầu vào. Theo đại biểu, nếu việc đào tạo vì lợi trước mắt thì kết quả lâu dài sẽ không bền vững, bởi đào tạo ra nhiều nhưng sinh viên không có việc sau khi ra trường. Hơn thế nữa, sự đa dạng hóa quá nhiều ngành học mới khiến hệ thống ngành bị trùng lặp. Điều này đã gây ra khó khăn trong việc tư vấn, hướng nghiệp cho sinh viên và nhiều ngành nghề sau khi tốt nghiệp rất khó xin việc vì không phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động, dẫn tới một số lượng lớn sinh viên ra trường bị thất nghiệp.
Do đó, để tránh được những thất thoát, lãng phí về nguồn nhân lực, bên cạnh những biện pháp quản lý chặt chẽ từ các cơ quan quản lý nhà nước, đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung cho rằng, các trường đại học, gia đình cần quan tâm đẩy mạnh công tác truyền thông, định hướng nghề nghiệp cho các em học sinh, sinh viên, giúp cho các em hiểu và lựa chọn đúng ngành, nghề phù hợp với bản thân và phù hợp với nhu cầu xã hội./.